Kijk eens naar Nieuw Krispijn 5

… en zo zou ik nog blogs lang door kunnen gaan, maar dat was m’n bedoeling niet. Ik heb ook niet de tijd om van alle aangetaste huizen een ‘zo-was-ie-oorspronkelijk’ tekening te maken. De drie voorbeelden waren bedoeld als ogenopener voor wat er hier in de bocht van de spoorlijn met een mooi samenhangend wijkje door de loop van een eeuw is gebeurd met het woningarsenaal. Hoe door gebrek aan geld bij eigenaars, onwil en hebzucht bij verhuurders en afwezig gevoel voor de architectuur bij de bewoners honderden juweeltjes van burgerlijke bouwkunst in de wijk zijn aangetast. Ik wil ook niet met de vinger wijzen naar vroegere bewoners en ze beschuldigen van slechte smaak. Je zal maar geen geld hebben om een restauratiearchitect of een reconstructietimmerman te kunnen betalen die je huis weer in originele staat zou kunnen terugbrengen. Als je dat al zou willen. Dan ben je blij met de Praxis of de Gamma die je tegen betaalbare prijzen een deur kan leveren als de oude van ellende uit elkaar valt.

De Homepage van de Monumentenzorg website.
Het is leerzaam om daarop te zien hoeveel en wat voor monumenten we in Dordrecht hebben.

Ik ga ook niet naar de gemeente wijzen. Ik ken de dames die bij Monumentenzorg werken en ik weet dat ze bekend zijn met de ‘aanpassingen’ die door bewoners en eigenaars aan de huizen gedaan zijn.

Zij zouden ook wel anders willen, maar er “staan wetten in de weg en praktische bezwaren”. Het aantal monumenten dat per jaar zo’n status krijgt is beperkt, staat meestal in de binnenstad of 19e eeuwse schil en de vraag is of je moet willen dat je huis een monument wordt. Ik zie meer in een min of meer beschermd stadsgezicht en de mogelijkheid subsidie te krijgen voor beperkte aanpassingen aan gevels en andere karakteristieke elementen in de buurt, zodat het beeld van toen weer wat terugkomt. Ik wil pertinent niet dat er achter de gevel wordt ingegrepen, want de moderne mens wil andere dingen van zijn woonomgeving dan zijn voorouder die tussen de wereldoorlogen leefde. Ik wil ook niemand zijn dakkapel afnemen, maar het lijkt me dat het niet echt kostbaar hoeft te zijn om die wat aan de architectuur eromheen aan te passen. En er zijn tegenwoordig weer zoveel bedrijfjes met glas-in-lood bezig dat het me niet moeilijk lijkt om aan de hand van nog bestaande originele voorbeelden (en die zijn er) reconstructies te laten maken.

Voorbeeld van een origineel glas-in-lood bovenlicht.

Daar is nogal wat initiatief voor nodig. Je moet natuurlijk inventariseren wat er in zo’n wijk staat. Wat er aan het originele concept veranderd  is en of je terug wilt, of moet, naar de oorspronkelijke situatie. Zoja, hoever ga je dan? Er is al eens iemand aan zo’n inventarisatie van bestaande monumenten in Nieuw Krispijn begonnen, maar er was eigenlijk te weinig bekend over de bouw van de wijk en te weinig tijd en geld om de lijst compleet te maken. Nu de bouwtekeningen op de website van het Regionaal Archief staan is dat wat makkelijker te doen: fotootje van de gevel nu, vergelijken met de bouwtekening, beslissen wat je zou willen aanpassen, plan maken, kosten berekenen, overleg en toestemming Monumentenzorg, opdracht naar vakman… Zo’n traject, denk ik dan.

Blauwdruk van een volledige rij woningen (10-36) aan de Frederikstraat.
Zie ook de foto in blog 1 in deze serie.

Ik  hoorde van Monumentenzorg dat ze al zeer lang niet meer persoonlijk kijken of er ergens iets verkeerd gaat. Letterlijk: “De Welstands- en Monumentencommissie loopt inderdaad niet door de stad om te kijken wat er niet goed gaat. Dat is de taak van de gemeente (i.c. de Omgevingsdienst) en ook die hebben geen mensen meer die zomaar door de wijken fietsen. Dit gebeurt alleen als er een bouwaanvraag in uitvoering is of als er een officiële klacht is via bouwklachten.” Het leuke was dat ik afgelopen zomer vanuit mijn werkkamer Conny, een van de medewerkers van Monumentenzorg, een keer oplettend om zich heen kijkend voorbij zag fietsen over de Dubbeldamseweg. Overigens is deze weg de enige in Dordrecht met een eigen website. Hij is oorspronkelijk gebouwd door mijn buurvrouw, die senior archeoloog is bij de gemeente en die gebruik heeft gemaakt van het onderzoek dat ik destijds naar de Dubbeldamseweg heb gedaan. Hij wordt sinds 2017 niet meer bijgehouden, maar belangstellenden kunnen er nog een hoop leren over de weg en zijn omgeving.

Het hek van het Dordrechts Museum waar een hap uitgenomen zou worden voor een kunstproject.

We hadden hier een paar maanden geleden weer eens een rel waarbij het erop leek dat een deel van het hek voor het beroemde Dordrechts Museum in het kader van een kunstproject verwijderd zou worden  en dat dan een replica ertussen zou worden  stuk ‘gevaren’ door  een binnenvaartscheepje. Net als het museum is dat hek een rijksmonument en ging dat plan niet door. Het hek is in 1906 gebouwd, precies in de tijd dat Nieuw Krispijn vorm begon te krijgen. Het hek is dus een monument. Het is een mooi hek, met vakkundig gemetselde baksteen- en natuursteenmuren en pilaren en een zwaar gesmeed hekwerk. Nieuw Krispijn is net zo vakkundig gemetseld (kruisverband) en vormgegeven, met allerlei verfijnd timmerwerk, smeedwerk  en glas-in-lood dat net zo beschermd zou moeten worden als het museumhek. Laten we daar eens over nadenken. Dat zou ik graag zien.

Ik wil  dit blog verspreiden naar  allerlei Dordtse instanties en Dordtenaren om te kijken of er  ‘draagvlak’ is (ik lijk wel een ambtenaar…) voor een betere bescherming van een  stuk Dordts erfgoed, waar men  tot nu toe nauwelijks naar heeft omgekeken.

Ik ben benieuwd.

Kijk eens naar Nieuw Krispijn 4

Omdat in 1872 de eerste trein van Rotterdam naar Dordrecht begon te rijden was het logisch om vlakbij het station ‘uitspanningen’ te beginnen. Ten zuiden van de spoorlijn moet dat zijn gebeurd in het eerste huis aan de Dubbeldamseweg; een soort boerderij waar in 1873 C. de Korver, melkboer  en stalhouder woonde. Het pand werd hernoemd tot  uitspanning Nieuw Dordrecht en De Korver ging zich ook tapper  en logementhouder noemen. Treinreizigers konden zich in hier laven en eventueel overstappen op paard en wagen naar andere bestemmingen op het Eiland. Rond 1900 werd het uitgebaat door zijn zoon A.M. de Korver. Inmiddels was het genummerd als Dubbeldamseweg 48. Bovenaan dit blog ziet u de situatie van voor 1905.

Nr 48 in 1912.
Nr 48 in ca 1935.

Arnoldus Marinus liet, omstreeks de dood van zijn vader in 1905 een heel nieuw pand bouwen. Helaas zijn er geen blauwdrukken van het pand en de gevel, maar gelukkig zijn er enkele foto’s van de weg waarop het toen Hotel-Café-Restaurant genoemde pand in zijn vroegere glorie te zien is. De vroegste dateert van ca 1912 en de volgende van rond 1935. Vanaf de jaren ’20 stond het pand bekend als Café Versteeg (van vader J. en zoon H. Versteeg). In de jaren ’70 was het beroemd als Café Smits en was het het centrale punt waar schriftelijke rijexamens werden afgenomen in de serre (links) en van waaruit je afreed voor de praktijk. De foto met de triomfantelijke geslaagde jongeman dateert van 1974. Ik ben er zelf in begin 1973 afgereden.

Nog niet lang geleden is het pand is nu aan de buitenzijde helemaal wit gestuct met groene accenten. De gevelbekroning is deels verdwenen en de roedeverdeling van de vensters is gemoderniseerd. Van de vroege art-decostijl van de gevel is niet veel meer over. De serre aan de tuinzijde is nog steeds aanwezig, maar valt nu veel minder op omdat ze dichtgezet is. Duidelijk is op de foto uit 1912 te zien dat de bijbehorende tuin oorspronkelijk groter was dan tegenwoordig. Er is alleen nog een prachtige paardenkastanje van over. Nu ligt hier voor een groot deel een voetgangers-en wielrijderstunnel (Transvaaltunnel). Het is nog steeds een horecapand, maar  corona heeft het café de das omgedaan. Volgens de eigenaar hebben echte café’s geen bestaansmogelijkheden meer. Het wordt volgend jaar een sushibar- en grill.

De groen-witte versie van tot voor kort.

Intussen is het niet waarschijnlijk dat de oude baksteengevel, het vroegere houtwerk en de originele natuursteenelementen nog terugkomen. Zo te zien wordt het groen in de gevel vervangen  door donkergrijs. Jammer, want het is zo’n beeldbepalend gebouw op de hoek van twee wegen. Vanaf de Mauritsweg rijd je er recht op aan. En dan zag je, zoals op de tekening hieronder, een mooi harmonisch pand dat perfect in zijn omgeving paste. Maar als die ook onherkenbaar verandert….

Reconstructie van de originele situatie vlak na 1905

Wordt vervolgd.

Kijk eens naar Nieuw Krispijn 3

Bij ons op de hoek, Mauritsweg-Dubbeldamseweg, staat al vele jaren een nogal verwaarloosd  pand: nr. 49. De ingang is links en die is flink scheefgezakt. Of dat door de funderingsproblematiek in de wijk komt weet ik niet, maar in 2001-2002 hebben we in ons rijtje nieuwe paalkoppen gekregen. Dat heeft het verzakken gestopt. Of het voor het hoekpand te laat was weet ik ook niet, maar het ziet er niet jofel uit.

Dubbeldamseweg zuid 49, februari 2021

De rechterkant is al tientallen jaren winkel. In de jaren 59-ca 73 zat er een boekwinkel in, later een videotheek, een visartikelenwinkel, een knutselmaterialenshop en nu komt er een activiteitencentrum in. Die verbouwing tot winkel heeft nogal rigoureus plaatsgevonden en is niet bepaald van hoge kwaliteit. Bovendien is er aan de achterkant nog een loods met een plat dak aangebouwd ten behoeve van de visartikelen. Beide ingrepen, de winkelpui en de aanbouw, zijn geen voorbeelden van respectvol omgaan  met een historisch pand.

Boekwinkel Vos en van der Leer, ca 1965 (met dank aan Arnaud Makkenze).

Het is namelijk in 1908 gebouwd als particuliere woning, echt een ruim herenhuis, maar het is sinds de vroege jaren 20 jarenlang een boven- en benedenwoning geweest. Tot mijn grote verrassing bleek er een mooie erker, met balkon erboven, aangezeten te hebben. Als je goed kijkt boven de louter functionele etalage zie je daar nog sporen van in de gevel. In de bouwvergunningen bleek een complete blauwdruk van het huis te zitten, met de oorspronkelijke indeling en de uitgewerkte gevel.

Blauwdruk detail, 1908.

Gek genoeg zijn er nauwelijks vooroorlogse foto’s van de hoek beschikbaar. Je bent afhankelijk van gezichten op de weg waar dan een hoekje van nr. 49 (toen nr. 39) op staat. Zie de grote foto bovenaan het blog. De blauwdruk en de huidige foto waren echter goed genoeg om een reconstructie van te maken. De gevel is om je vingers bij af te likken, maar of hij ooit nog eens zo zal worden…

Foto waarschijnlijk uit de jaren 30, het mannetje uiterst links loopt onder de erker van mijn werkkamer.
Reconstructie naar de foto’s en de blauwdruk. De kleuren van de verf zijn helaas niet bekend.

Wordt vervolgd.

Kijk eens naar Nieuw Krispijn 2

MAW1-23

Als ik door de jaren heen van het station naar huis fietste kwam ik op de Mauritsweg altijd langs een blok tweehoog woningen. De bakstenen gevel was wat smoezelig geworden en ik werd altijd wat kriegelig als ik de ‘moderne’ aanpassingen van veel van de ramen en deuren zag. Ik stond er verder niet bij stil, maar ik had er geen positief gevoel bij. Het was pas in 2019 dat ik in de straten in mijn wijk (en ook in andere buurten in Dordrecht) in rijen in één keer gebouwde woningen begon te zoeken naar de huizen die nog hun originele kozijnen en verder houtwerk hadden. Gek genoeg was er dikwijls nog altijd wel één die min of meer onaangetast was. In het genoemde blok was het zelfs nog beter: de rechterhelft leek, hoewel wat verwaarloosd, tamelijk onaangetast.

Mauritsweg 1-23 op 12 januari 2021

In 2020, tijdens de lockdowns, ontdekte ik de bouwdossiers op de site van het Regionaal Archief van Dordrecht. Een echte vondst. Alle bewaard gebleven Dordtse bouwdossiers, inclusief aanvragen, bestekken en blauwdrukken van voor de Tweede Wereldoorlog waren gewoon beschikbaar. Ook die van Mauritsstraat (de oudere naam van de Mauritsweg) 1-23. De bouwaanvraag dateerde van december 1923 en uit een Aanvraag tot afgifte van eene verklaring van voltooiing van 24 november 1924 bleek het rijtje afgebouwd te zijn. De initiatiefnemer was ene A. Hooijkaas en de bouwmeester/uitvoerder zou G. van Hoek worden. Dat was dus baas Hoek, die schuin tegenover de te bouwen panden op nummer 2 zijn eveneens zelf gebouwde huis had. Het staat er nog steeds en herbergt nu een kamerverhuurbedrijf voor buitenlandse werknemers, voornamelijk Polen.

De bouwaanvraag van 21 december 1923

Het was het eerste rijtje huizen dat ik vroeg in 2021 fotografeerde toen ik begon mijn plan voor een totale documentatie van Nieuw Krispijn Oost te verwezenlijken. Eigenlijk viel me toen pas echt op wat er allemaal mankeerde aan die huizen en hoe leuk de detaillering van de muren en daklijsten eigenlijk was. Nu kon ik het geheel ook vergelijken met de blauwdruk van de gevel. Je kon daarop ook zien dat tijdens de bouw al aanpassingen aan die gevel waren gedaan.

De blauwdruk van de gevel

Ik besloot, toen ik die vergelijking maakte, die blauwdruk te gebruiken om een reconstructie te maken van de oorspronkelijk plannen (inclusief de deuren, die een eigen blauwdruk hadden). Het resultaat ziet u hieronder.

Mijn reconstructie in rode baksteen met donkerder details.

Zo begon het…

Wordt vervolgd.

Kijk eens naar Nieuw Krispijn 1

Dubbeldamseweg bij de Mauritsstraat ca 1925

Na vijf jaar wonen in de binnenstad Dordrecht verhuisde ik, pas getrouwd, in 1979 naar Oud Krispijn. Dat was de eerste wijk die in het begin van de 20ste eeuw over de spoorlijn op voormalig Dubbeldams grondgebied werd gebouwd. Het was een echte arbeiderswijk tussen de Brouwersdijk en een voormalige landweg, de Krispijnseweg. In 1988 verhuisde ons gezin, omdat we meer ruimte nodig hadden, naar de wijk Nieuw Krispijn aan de andere kant van de Krispijnseweg. Die had als ruggegraat de Dubbeldamseweg, de oeroude uitvalsweg naar het dorp van die naam. Daar stonden, naast arbeiderswoningen, ook middenstandershuizen. De meeste waren boven- en benedenwoningen, maar ze waren net wat hoger en ruimer dan de andere. Zoöok ons huis aan die Dubbeldamseweg. We braken trouwens het muurtje tussen de twee halletjes door en zo hadden we een dubbelhuis.

Detail van de stadskaart van 1923 waarop de beide delen van de wijk Krispijn goed te zien zijn.

Omdat ik toen in deeltijd op het Gemeentearchief werkte en onderzoek leerde doen, had ik al gauw uitgevonden dat ons huis in 1913, onder één kap met twee andere, door aannemer/timmerman Van Welzenes van ’t Stek was gebouwd. Ik leerde ook dat er een hoofdonderwijzersgezin boven woonde en onder zijn  dochter en schoonzoon. Later woonden er kleinkinderen op die beide verdiepingen en van zijn kleindochter hebben wij het huis gekocht. We waren en zijn er nog steeds heel blij mee.

Nieuw Krispijn is een leuke wijk, zeker het oudste, oostelijke deel. Het is er levendig, maar niet te… Er zijn behoorlijk veel winkels,  al zijn het er nu lang niet zoveel meer als toen we er in 1988 kwamen wonen. De architectuur, ook die van de arbeiderswoningen, is een mengsel van Fin de Siècle en Art Nouveau, maar dan op z’n Hollands. De huizen dateren vooral van de periode 1904-1914. Bovendien staan er nog rijtjes nieuwe zakelijkheid in baksteen uit de vroege jaren twintig tussen. Dikwijls, net als veel van de oudere huizen gebouwd door baas Hoek die in de hoek tussen de Alexanderstraat en de Frederikstraat zijn bedrijf had op een groot terrein met loodsen. Het is er ook behoorlijk groen; de meeste straten hebben wel bomen en we liggen tussen de Algemene Begraafplaats (1829) en het Weizigtpark (1948). En de spoorlijn. Pas na de oorlog werd het open stuk tussen de Frederikstraat en de Krispijnseweg volgebouwd met de typische jaren vijftig revolutiebouw, die nu langzamerhand gerenoveerd is, soms afgebroken is en opnieuw bebouwd wordt met modernere architectuur.

Ons wijkje, Nieuw Krispijn Oost, is op het eerste gezicht ook mooi, want we hebben hier best aparte huizenrijen staat. Op het eerste gezicht, schreef ik. Als je beter kijkt, zoals ik tijdens corona op mijn wandelingen heb ervaren, is er nogal wat mis gegaan, vooral sinds de jaren 80 en de grote doe-het-zelf-explosie. De arbeidershuizen waren nogal klein en donker, met alleen een begane grond en een  zolderverdieping onder een schuin dak. Daar werden dus dakkkapellen op gezet. Ramen werden groter gemaakt en kregen op den duur ook plastic kozijnen. Het glas-in-lood in de bovenramen verdween. Voordeuren, dikwijls mooi geprofileerd en voorzien van siersmeedwerk, werden vervangen door bij de bouwmarkt gehaalde ‘staldeuren’ en profieldeuren met nep glas-in-lood. De laatste tijd, met glas-in-lood-hobbyisten die aan de weg timmerden, werd, volkomen afwijkend in stijl, in de plastic bovenramen soms weer gekleurd glas geplaatst.

Nou had ik dat best wel regelmatig opgemerkt; ik heb mijn ogen niet in mijn zak zitten en ik fietste hier ook nogal eens rond. Maar ik kon niet merken dat er iemand ooit over viel of de opmerking maakte: mag dat allemaal wel? Er staan een paar gemeentelijke monumentjes in de wijk waar de Welstandscommissie en Monumentenzorg toezicht op houdt. Geen van beide instanties heeft echter ooit iets laten horen toen de eigenaars (en ook de huisjesmelkers die in de grotere panden kamers verhuurden) hun plannen voor aanpassingen uitvoerden. Ik weet inmiddels dat er echt niemand van die gemeentelijke diensten door de wijk rijdt om te zien of er wat mis gaat. Desgevraagd vertelden de dames van Monumentenzorg me dat ze best betere bescherming van ons wijkje zouden willen, maar dat er geen geld en geen animo voor is. De binnenstad en de 19e eeuwse schil zijn beide beschermd stadsgezicht en daar staan de meeste van onze bijna 2000 monumenten (we zijn de 8ste monumentenstad van het land) en daar komen de toeristen op af. Die zie je niet op de Dubbeldamseweg, al komt er in het hoogseizoen wel eens een backpacker langs die verbaasd van zijn/haar routekaart opkijkt. Dat zie ik namelijk vanuit mijn werkkamer in de erker op de eerste etage.

Gezicht in de Frederikstraat. Op het eerste gezicht schattig, maar oh zo aangetast…

De corona-periode was wat dat betreft een extra ogenopener. Ik had de tijd en de rust om op m’n gemak door de wijk te lopen en iets te doen wat ik me al jaren had voorgenomen: foto’s maken. En toen schrok ik toch wel. Tegelijk kwam ik er achter dat het Gemeentearchief (tegenwoordig heet het Regionaal Archief) bouwtekeningen en vergunningen op het internet heeft gezet van voor 1940. Ik kon aan de hand van de blauwdrukken en mijn foto’s zien wat er allemaal met de huizen is gebeurd. Al snel besloot ik dat ik er een paar voorbeelden uit wilden halen en de veranderingen te laten zien: blauwdruk, reconstructietekening en foto van nu.

Ik koos een rijtje door baas Hoek gebouwde middenstandswoningen uit 1923-24 aan de Mauritsweg, een huis op de hoek van de  Mauritsweg en de Dubbeldamseweg (1908) dat grondig gewijzigd werd en het horecapand aan de Dubbeldamseweg (1905,) waar je vanaf diezelfde Mauritsweg als het ware tegenaan loopt of rijdt. Er waren geen blauwdrukken van het laatste pand, dus ik moest daar van oude foto’s werken. De tekeningen schokten Monumentenzorg. U vindt  ze in de volgende blogs.

Wordt vervolgd.