Ik heb de commissie Kennedy voorgesteld het anders te gaan doen met de vensters over de middeleeuwen (500-1500). Ik heb mijn verlangens voor een nieuw type Canon uitgesproken in vier punten:
- Ik wil pleiten voor het nadenken over de huidige inhoud van de vensters en methoden over de middeleeuwen en of die eigenlijk wel relevant is voor wat kinderen moeten weten over de invloed van die periode op hun eigen leefomgeving. Hoe de ontginningen het hen bekende landschap vormden (en niet alleen in Holland en Zeeland), de middeleeuwse handel het uiterlijk van hun steden en dorpen bepaalde en de invloed van de buitenlandse vorsten onze kunst en cultuur vorm gaf.
- Ik wil ook pleiten om de informatie over een stuk maatschappelijke ontwikkeling niet meer af te laten hangen van een aansprekende naam. Ik geloof namelijk niet in het belang van historische ‘helden’ voor het denken van nu en het zijn van een voorbeeld voor een moderne mens: we leven niet meer in de 19e eeuw waarin men om een wij-gevoel te kweken nationale helden meende nodig te hebben.
- Ik wil ook graag dat wat er over de middeleeuwen verteld wordt klopt met de laatste onderzoeksresultaten en literatuur over deze periode, in plaats van het herhalen van achterhaalde informatie, die alleen maar weer meer voeding geven aan door de media gretig uitgedragen clichés en vooroordelen.
- Ik zou ook willen dat de archeologie en diverse andere disciplines, die als hulpwetenschappen voor de geschiedenis fungeren, in dit deel van de Canon meer aan bod komen.
Ik wilde ook dat er anders gedacht gaat worden over middeleeuwse illustraties. De plaatjes die in de Canonclips werden en worden gebruikt dateren meestal uit veel later eeuwen. Dat is helaas nogal gebruikelijk bij het illustreren van middeleeuwse geschiedenis. Zo werden bij Floris in de tijd dat hij nog in de Canon stond bijvoorbeeld de zeventiende-eeuwse verzonnen gravenportretten en verouderde schoolplaten gebruikt. Natuurlijk zijn er geen echte portretten van die graaf; die maakten ze in die tijd nog niet (behalve misschien in grafbeelden, maar daar zijn er weinig van bewaard gebleven). Het is echter een kleine moeite een andere mooie afbeelding uit zijn tijd te vinden; zijn ruiterzegel bijvoorbeeld, daar staat hij tenminste zelf op afgebeeld. Men gaat er nog teveel van uit dat er weinig materiaal is van voor 1500, dus men gebruikt de al jaren overal voorkomende standaard-plaatjes zonder wat verder te zoeken. Ik heb in mijn boek over de graven van Holland tussen 1100 en 1300 aangetoond dat er illustraties uit de regeringsperiode van elk van die graven te vinden is en dat die een veel beter beeld van de tijd geven dan de meestal anachronistische platen uit later tijd.
Ik vind ook dat moderne illustratoren, als ze reconstructies gaan tekenen van middeleeuwse gebeurtenissen en plaatsen, betere voorlichting moeten krijgen over hoe het er in een bepaalde periode uitzag. Daar is tegenwoordig voldoende kennis over aanwezig, zodat de mixen van anachronismen zoals die nu in hun platen te zien zijn, voorkomen kunnen worden. Het gaat niet aan om 13e eeuwse krijgslieden op een 14e eeuwse kogge te tekenen, bij wie 16e eeuwse rapieren aan hun zijde hangen terwijl het een 15e eeuwse situatie voorstelt (zie de eerste illustratie bij het Hanze venster) als bekend is hoe het er wel uitzag.
Ik ga het maar niet over de filmpjes hebben, want die zijn te treurig voor woorden. Alleen de met hulp van tScapreel geacteerde Teleac/Schooltv filmpjes bij Floris V zijn maar historische correct, de rest in het geheel niet. Al is er nog tijdens de opnamen, ondanks mijn tegenwerpingen, wel gesjoemeld met de gang van zaken bij de doodslag van 1296.
Mijn voorstel is om voor de vijf vensters (als het er dan vijf moeten zijn) ter zake doende onderwerpen te kiezen, die én de situatie in de tijd correct beschrijven en weergeven én waarmee je een link kunt leggen naar nu zonder gedwongen te worden allerlei modieuze zijpaden in te gaan. Ik geef hieronder die onderwerpen aan. Wat mij betreft mogen ze ook ook pakkende korte titels krijgen, als het maar geen naam is van een middeleeuwse ‘held’ want die stonden echt niet model voor de betekenis van die onderwerpen.
- Kerstening
Verspreiding van het Christendom onder Frankisch beheer.
Breed: De effecten van een christelijke cultuur. Kerken en kunst.
- Graven en gouwen
Bedreiging door zeerovers en ontstaan van vorstendommen.
Breed: Hoe ontstaat een land. Topografie en geografie.
- Sloten en schepen
Ontginningen en vorstensteun bij maatschappelijke ontwikkelingen.
Breed: Een nieuw landschap en de geboorte van een identiteit. Mentaliteit.
- Stad en handel
Invloedrijke steden in een internationaal handelsnetwerk.
Breed: Ons erfgoed en onze globale invloed. Wetenschap en toerisme.
- Erfenis en verovering
Opvolgingsproblemen, buitenlanders en partijstrijd.
Breed: Het ontstaan van ons politieke systeem. Centralisatie en de gevaren ervan.
Er was, volgens het rapport over de nieuwe Canon, bij de commissie Kennedy ook “een beschouwing over de plaats van de middeleeuwen in de canon” binnengekomen. Was dat mijn voorstel? Slings liet zich er niet over uit. Als dat zo was; leuk dat het even genoemd is, maar er is niets van in de nieuwe Canon terecht gekomen. Helaas. En nu maar 9 jaar wachten en hopen dat ik dan wel aan de beurt kom. Maar ik houd mijn adem niet in. En misschien is dan de Canon al wel helemaal afgeschaft en wordt er geen geschiedensles meer gegeven. Ik heb daar wel eens nachtmerries over als ik zwaar getafeld heb…
In ieder geval heeft uitgeverij Omniboek ervoor gezorgd dat belangstellenden – en waarom zouden daar geen scholieren bij zijn? – vanaf dit jaar toch te lezen kunnen krijgen hoe het nou wel zat met graaf Floris V. Ik kreeg namelijk de opdracht een nieuwe biografie van de graaf te schrijven en tegelijk het raadsel op te lossen van het enige grafmonument dat er van Floris nog bestaat. Het boek is verschenen in de serie Tastbaar Verleden van die uitgever want dat monument kan je als het ware nog aanraken. Het staat in de Grote of Sint-Laurenskerk te Alkmaar, iets dat maar weinig mensen weten. Zelfs voor Alkmaarders is het geen bekend gegeven. Ik wil echter in het geheel geen tijdperk, zoals de zogenaamde ‘Riddertijd’, aan hem ophangen. Er waren genoeg andere personen en gebeurtenissen die daar invloed op hadden. Floris was bovendien niet zo’n vechtersbaas en gebruikte waarschijnlijk liever diplomatie om zijn functie uit te oefenen. Al kon hij natuurlijk niet helemaal aan het uitoefenen van geweld ontkomen; hij was nu eenmaal een kind van zijn tijd. Ik hoop dat mijn boek een genuanceerder beeld van graaf Floris V van Holland en Zeeland, heer van Friesland (1254-1296) zal verspreiden en dat nu eindelijk eens al die fouten uit zijn levensbeschrijvingen op internet en in druk worden gehaald. De basis daarvoor ligt op 8 juni in de boekwinkel.
Tong in wang: het Muiderslot klopt ook niet helemaal op je Floris filmpje, maar waarschijnlijk mochten jullie de bovenkant er niet afslopen.. 🙂
Nee, het is een rare situatie… terwijl de voorkeur voor historische accuratesse er wel lijkt te zijn; Youtube staat vól met filmpjes van lieden die elk uniform-stukje bij WW2 films checken op historische juistheid.
Breek me de bek niet open, Jeroen. Wat het Muiderslot betreft; het was wel een vierkant slot met vier hoektorens en een poort, maar het zag er waarschijnlijk wel anders uit dan de 14-15e eeuwse ‘reconstructie’ van Cuijpers. Het is in de late 14e eeuw wel weer opgebouwd op de oude fundamenten. De 13e eeuwse versie zal meer in de richting van Guédelon zijn gegaan, denk ik, maar we zullen het nooit weten.
Ik heb trouwens lang filmpjes en re-enacters op hun middeleeuwse betrouwbaarheid beoordeeld, maar dat is een riskante bezigheid hoor. Je wordt zo voor authenticiteits-nazi uitgemaakt en bedreigd. Ik ben er maar mee gestopt.
Ik kan me volledig vinden in je oproep om de canons, wat minder (lees niet) in te richten, gekoppeld aan een ‘held’-poppetje, met – inderdaad – je gegeven argumenten als beweegreden.
Ze leveren niet de duiding we nodig hebben om de totstandkoming van ons leefgebied te begrijpen.
Ter aanvulling op ‘Graven en gouwen
Bedreiging door zeerovers en ontstaan van vorstendommen.’ het volgende.
De ondertitel of verklaring lijkt suggestief.
‘Breed: Hoe ontstaat een land. Topografie en geografie.’ is daarbij een stuk duidelijker.
Het volgende boek vond ik daarbij zeer verhelderend:
Friese graafschappen tussen Zwin en Wezer : een overzicht van de grafelijkheid in middeleeuws Frisia (ca. 700-1200) / Dirk Jan Henstra; Anne Tjerk Popkema (bezorgd, tekst- en beeldredactie)
Estrikken/Ålstråke, 92; ISSN 0921-7657
Assen : Koninklijke Van Gorcum, 2012. – ISBN 978-90-232-4978-8
Dat is inderdaad een aardig boekje, met een helder overzicht van de gebeurtenissen over 500 jaar. Het behandelt ook de invloeden van buiten Friesland best goed, maar toch is het me een beetje te chauvinistisch. Daar hebben meer boeken over de Groot-Friese gedachte last van. Gelukkig is het bij Henstra nogal getemperd en haalt hij er ook economische ontwikkelingen bij. Daarin verschilt het nogal van de soms bijna mystieke Friese sfeer elders.