Dordrechts begin foutief in Wikipedia

Nog steeds staat in het lemma Geschiedenis van Dordrecht in Wikipedia het volgende:

In een oorkonde uit 1049 werd voor het eerst melding gemaakt van Dordrecht. Graaf Dirk IV van Holland zou in dat jaar vermoord zijn ‘bij Dordrecht’ (apud Thuredrech). Inmiddels staat al heel lang vast dat deze oorkonde een vervalsing uit ca 1120 is.

In deze drie regels staan niet minder dan vijf fouten. Dat zijn de volgende:

  • De vermelding uit 1049 staat niet in een oorkonde.
  • Dirk IV was geen graaf van Holland.
  • Hij werd niet vermoord.
  • Apud Thuredrech betekent niet ‘bij’ Dordrecht.
  • De vermelding is geen vervalsing.

Het is niet ongewoon dat op het internet gesold wordt met historische gegevens. Vooral als ze uit de wat minder bronnenrijke middeleeuwen dateren. Inmiddels zijn de correcte gegevens al vele jaren bekend bij historici en bij de meer geïnteresseerde burger, maar blijken ze niet echt breed doorgedrongen bij het gemiddelde publiek. Dat bleek me ook weer toen ik voor de cursus Dordtologie het ontstaan en de groei van Dordrecht behandelde. De voorkennis over dat onderwerp was minimaal. En dat gold zeker ook voor die over de middeleeuwen in het algemeen. Er waren zelfs mensen die niet wisten wat graven waren. Eigenlijk schokte me dat nogal en ik vroeg me af of daar wat aan te doen was.

Ik ben al bijna 25 jaar bezig voorlichting te geven over alles dat met de middeleeuwen te maken heeft, de laatste 20 jaar via ons historisch adviesbureau tScapreel, maar hoewel veel mensen daar gebruik van hebben gemaakt, vrees ik dat er nog een grote groep is die bijgepraat zou moeten worden. En zeker als het over Dordrecht gaat. De cursus Dordtologie bereikt elk jaar zo’n 70-80 mensen en is nu bijna 8 jaar bezig. Hij zal zo’n kleine 600 mensen bereikt hebben. Op een bevolking van bijna 120.000 zielen is dat natuurlijk niks. Andere steden hebben ook soortgelijke cursussen en er wordt natuurlijk via historische verenigingen en musea eveneens de nodige historische informatie verspreid. Maar ik heb het idee dat het niet erg opschiet.

Vandaar dat ik heb gegrepen naar het middel van de historische blog. In eerste instantie voor Dordtenaren en oud-Dordtenaren, maar ook voor mensen uit de omgeving die geïnteresseerd zijn in het vroege verleden van hun regio en de centrale stad daarin. Maar ik hoop ook andere bezoekers te trekken die belangstelling hebben voor wat er te weten valt over middeleeuwse regionale geschiedenis en hoe we die kennen.

Voor het geval u nog wilt weten hoe het wel zat met dat ontstaan van Dordrecht:

  • De vermelding staat in de Annalen van Egmond, een kroniek die in de gelijknamige abdij bij het gelijknamige dorp werd bijgehouden.
  • Dirk, die eigenlijk Theoderik heette, was graaf van West-Frisia. De naam Holland voor dit gewest komt pas rond 1060 op.
  • De graaf sneuvelde in gevechten tegen een leger van de bisschoppen van Utrecht, Luik en Metz. Het verhaal over de moord is een late legende.
  • Apud betekent in dit geval ‘in’ Dordrecht.
  • Het boek met de Annalen van Egmond bestaat nog steeds en geleerden hebben geconcludeerd dat het betreffende stuk over 1049 rond 1120 is geschreven door een anonieme monnik. Er is een latere vermelding over Dordrecht die uit 1064 zou dateren, maar die is inderdaad als vervalsing ontmaskerd. Men is er lang van uitgegaan dat die vervalsing rond 1120 is geschreven, maar in 1997 is geconcludeerd dat het ca 1145 moet zijn geweest. Hier zijn dus wat zaken door elkaar gehaald en is verouderde informatie gebruikt.

In volgende blogs zal ik systematisch, maar hopelijk begrijpelijk, vertellen over de achtergronden, bronnen, feiten en aannames die over het het ontstaan en de bloei van Dordrecht te vinden zijn. Ik wens mijn lezers daarmee veel plezier.

13 antwoorden op “Dordrechts begin foutief in Wikipedia”

  1. Dag Henk,

    Een hele goede zaak om specifieke lokale, en in dit geval Dortse te behandelen, ik beschouw me alles behalve kenner van welke tijd dan ook en al helemaal niet van Dordrecht, neemt niet weg dat goed gefundeerde verhalen over welke tijd dan ook altijd interessant zijn.
    Is trouwens de Dortologie een navolging Boschlogie ?
    Ik juich het toe dat – over welke periode in de geschiedenis dan ook – op een goede manier gepubliceerd wordt, dus mij heb je voor zover je daar iets mee kunt, en ik wensch je alle succes.

    Met vriendelijke groet Herman van den Bossche

    1. Dordtologie was in 2008 een navolger van de cursus Goudologie, die sinds 2005 gehouden werd in Gouda. Die was weer geïnspireerd door de Bossche cursus die al sinds 1990 bestaat.
      Dank voor je gelukwens.

  2. Mooie start Henk. Ben benieuwd hoe het volgende blog er uit gaat zien (afbeeldingen, noten, citaten, bronnen etc). Mogen er nog vele blogs volgen! De die-hards zullen je zeker volgen, nu de ‘meute’ nog.

    1. Gewoon op 3 (of hopelijk binnenkort meer) reacties klikken. Beetje naar beneden scrollen. De blog is responsive, dus zelfs op je smartphone moet het lukken. Maar bedankt voor je reactie.

  3. Hallo Henk,
    Wat is er historisch eigenlijk echt bekend over de veldslag dan wel moord op Dirk IV? De Boer en Cordfunke beweren bijvoorbeeld dat de nederzetting thuredrith in 1049 nog niet zou bestaan en dat het daarom om een veldnaam zou gaan. Dit klopt al niet, we hebben inmiddels voldoende c14 dateringen op basis waarvan we kunnen aannemen dat de nederzetting rond het einde van de 10e eeuw en begin 11e eeuw al bestond.

    1. Ik zal in één van mijn komende blogs alles op een rijtje zetten wat er over die oorlog bekend is, Marc. Ik zit nog even te wachten op een oude studie daarover.

  4. Herman van Reichenau, tijdgenoot en doorgaans goed geïnformeerd, heeft de dood van Dirk IV ook beschreven (MGH SS V, p. 128; Nieuwenhuijsen & de Ridder 2012, p. 45). Hij schrijft dat de drie bisschoppen naar het gebied langs de zee kwamen en daar een hinderlaag legden. In het gevecht dat volgde werd Dirk overmeesterd en gedood. Je zou een dergelijke vooropgezette gang van zaken als ‘moord’ kunnen beschouwen. Dat Dirk IV is vermoord is daarom naar mijn idee een plausibele interpretatie van contemporaine historische gegevens, en niet een latere legende.
    Dat die moord gepleegd zou zijn door een sluipschutter met een vergiftigde pijl etc. is wel uit een laatmiddeleeuwse duim gezogen.

    1. Met een leger, waarin Stichtse, Luikse en Metze troepen (toch wel een paar honderd man, denk ik) naar de monding van de grote rivieren in Holland trekken en daar een hinderlaag leggen voor een ander leger, waarbij dan één van de aanvoerders sneuvelt, kan ik geen moord noemen, Kees. Dat is strategie met minder goede gevolgen voor de verraste partij.

  5. Herman van Reichenau gebruikt de woorden ‘victum occidunt’, wat letterlijk betekent dat de bisschoppen Dirk IV doodden om hem te overwinnen. Een mogelijke interpretatie van die woorden is, dat de bisschoppen het vooropgezette plan hadden om de graaf om te leggen. Ze hadden niet de intentie om hem gevangen te nemen of weg te jagen, maar ze kozen ervoor om hem te doden.

  6. Dag Henk,
    Een goed idee, de Dordtse middeleeuwen aan de bronnen te toetsen. Er moet nog heel wat worden rechtgezet. Zoals je weet is dat ook mijn moeizame strijd, maar dan op een wat ander gebied: de kerkelijke middeleeuwen en de periode rond 1572. Succes!
    Herman A. van Duinen

  7. Prima: feiten en nog eens feiten, waarbij het ‘quod non est in actis, non est in mundo’ leidend is.
    Dit blog is een voortreffelijk initiatief dat ook in Vlaardingen op de voet gevolgd wordt, ook al omdat er heel wat links tussen beide steden zijn.
    Niet alleen woonde ik eerst 24 jaar lang in Dordrecht en nu in Vlaardingen, wat belangrijker is (om niet meer te noemen), in chronologische volgorde:
    1. Eeuwenlang is door chroniqueurs en anderen beweerd dat de slag waarin Dirk III zijn leenheer en oom, de Duitse keizer in 1018 versloeg, bij Dordt plaatsvond. Nog in de jaren ’50 van de vorige eeuw leverde dat een heuse Dirk III-standbeeldenstrijd tussen Vlaardingen en Dordrecht op. Inmiddels zijn we het er gelukkig allemaal wel over eens dat een en ander toen toch echt bij Vlaardingen gebeurde en dat het millenniumfeest over twee jaar terecht in de oude haringstad gevierd wordt.
    2. Omdat het oorspronkelijke charter met de in 1273 door Floris V aan Vlaardingen verleende stadsrechten er bijna 300 jaar later beroerd aan toe was, zijn de Dordtse vroede vaderen in 1560 zo vriendelijk geweest hun Vlaardingse collega’s van een vidimus (‘wij hebben gezien’) van deze verlening – en van latere uitbreidingen ervan – te voorzien.
    3. Bij het – midden in het 12-jarig bestand – in 1616 in Vlaardingen georganiseerde landjuweel, waren ook de Dordtse rederijkers present. Een prachtig geschilderd paneel van hun intocht in Vlaardingen is te bekijken in het Dordrechts Museum. aan de andere kant hangt het blazoen van de Dordtse ‘Fonteynisten’ in de trouwzaal van het Vlaardingse stadhuis aan de Markt http://www.geschiedenisvanvlaardingen.nl/verhalen/gebeurtenissen/4873).
    4. De fameuze Dordtse collectioneur Simon van Gijn (1836-1922) zag in Vlaardingen het levenslicht. Uit zijn prachtige verzameling topografische prenten en tekeningen, schonk hij in 1911 75 werken aan zijn geboortestad. Zij vormden en vormen de basis van de Topografisch-historische Atlas (THA) van het Vlaardingse Stadsarchief die inmiddels zo’n 40.000 afbeeldingen telt.
    5. De Vlaardingse huzaar Adrianus Dirk van der Kuijl (1919-1940), die op 12 mei 1940 door de Duitsers op de Weeskinderendijk werd doodgeschoten, ligt begraven op de erebegraafplaats van de Essenhof in Dordrecht (http://www.geschiedenisvanvlaardingen.nl/verhalen/archivalia/foto-oorlogsgraf-adrianus-van-der-kuijl).
    6. De in Dordrecht geboren Leendert Keesmaat (1911-1941) was één van de 15 ter dood veroordeelde en op de Waalsdorpervlakte doodgeschoten leden van de in Vlaardingen opgerichte eerste Nederlandse verzetsgroep ‘De Geuzen’ die ieder jaar op 13 maart onder het zingen van psalm 43, bij de uitreiking van de Geuzenpenning in Vlaardingen herdacht wordt.

  8. Geweldig interessant die discussie. Voor mij als niet historicus maar uiteraard wel geïnteresseerd in onze geschiedenis en erfgoed, geeft dat een kijkje in de achtergronden van de kennis die tot ons komt. Het leert je wat meer kritisch te luisteren en te lezen wat er over het verleden wordt verhaald.
    Ik vind dat er niet genoeg aandacht en waardering is voor erfgoed/historie. Het is armoe wat dat betreft op onze bassischolen!
    Mijn hartelijke dank aan allen die hierin bijdrage leverden.
    Ruud de Jong
    Secr. Stichting Rolf
    http://www.musicalrolf.nl

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.