Dordrecht en zijn geschiedenis 2

We hebben er dus een standbeeld bij. En dat hebben we geweten. Sinds 10 oktober jl staat een drie meter hoog beeld van prins Willem I van Oranje voor de achtermuur van het huis Berckepoort uit de 16eeeuw (met oudere onderdelen en fundamenten). Het is, volgens kenners, het 67steof 68ste al of niet in opdracht voor de openbare ruimte gemaakte driedimensionale  kunstwerk. Dat gebeurt al sinds de 19e eeuw, maar regelmatig sinds de jaren ’50 van de vorige eeuw. Aanvankelijk werd ongeveer om de paar jaar ergens een nieuw beeld opgericht, vooral nog herdenkingsmonumenten in verband met de laatste oorlog, later kwamen ze frequenter. Soms elk jaar één en er waren jaren met onthullingen van twee (1988, 1991, 2004), drie (1990, 1998, 2008, 2009) en zelfs vijf beelden (1983, 1985, 1999). Cor van Gulik, Dordts beeldhouwer en graficus, is met zes beelden de topper als het om geplaatste kunstwerken gaat.

De meeste staan vrij in de ruimte, een zestal zit tegen een muur of muurtje. De meeste zijn ook tamelijk neutrale, nogal brave kunstwerken die soms toch echt een verschil in hun omgeving maken en waaraan de buurt, na wat gemor in het begin, toch op den duur aan gehecht raakte. Van al die standbeelden zijn er echter maar vijf die een historisch persoon herdenken. En dan zou het gaan om mensen, allen mannen, die iets voor Dordrecht betekend hebben of die iets met Dordrecht hadden.

Het oudste beeld (1862) is dat van Ary Scheffer, een schilder die in zijn tijd nogal een fenomeen was in Parijs, maar die hier werd geboren (1795-1858). Hij vertrok echter al op twee-jarige leeftijd uit Dordrecht en is bij mijn weten nooit terug geweest. Hij was wel erg beroemd en na zijn dood kreeg hij daarom in zijn geboortestad dat beeld. Het staat nog steeds op de oorspronkelijke plaats, de Beurs (men noemde hem vroeger Aoi van de Beurs), die bij die gelegenheid tot Scheffersplein werd omgedoopt. In mijn ogen staat hij er een ontspannen, maar een beetje pedant bij: kijk mij eens…

Het in tijd daarop volgende historische beeld is dat van de gebroeders De Witt, of Jan en Kees de Witt op de Visbrug, zoals ze hier worden genoemd. Ook zij waren zonen van Dordrecht en hebben een flinke rol gespeeld in de politiek van de 17e eeuwse republiek, tot ze beide in 1672 in Den Haag werden gelyncht door een Oranjegezinde groep dronken en opgejutte Haagse schutters. Bovenop de sokkel zit Johan in zijn zetel te somberen en Cornelis leunt er een beetje verveeld tegenaan. Het kunstwerk is door Toon Dupuis ontworpen en in brons uitgevoerd en werd in 1918 onthuld. Oorspronkelijk had er een beeld van prins Willem III moeten komen, dus van de man onder wiens bewind (en wiens medeweten?) de gebroeders werden vermoord, maar protesten uit de stad voorkwamen dat. Toen wel. Tegelijk werd in Den Haag op de Plaats, het pleintje waar hij en zijn broer waren afgemaakt, ook een standbeeld van Jan de Witt alleen onthuld.

Daarna was het wat historische standbeelden betreft een hele tijd stil. In 1979 volgt dan de plaatsing en herplaatsing van het beeld van graaf Dirk IV die hier in 1049 sneuvelde. Ik heb daar in eerdere blogs aandacht aan besteed. Hij wordt hier liefkozend Dirrekie genoemd, al is hij niet zo klein als men denkt.

Tot aan de top van zijn helm is het toch 1.85 m, dus hij is ongeveer 1.80 m lang, wat een nogal flinke, on-middeleeuwse lengte is.  Ook dit standbeeld is net als het recent geplaatste een geschenk, in dit geval van de bank Mees & Hope. De toenmalige archivaris en een historicus hadden tegen de bank gezegd dat de graaf “een belangrijke aanzet [zou] hebben gegeven tot het ontstaan van de stad Dordrecht”.  Hoe dat mogelijk is als hij hier alleen maar is gesneuveld is de vraag. Van hem zijn geen stadsbevorderende maatregelen bekend en dat was in 1049 ook nog helemaal niet aan de orde. Het is trouwens wel bijzonder dat enkele wetenschappers dat in 1978 nog wel dachten.

Vervolgens moeten we een hele tijd wachten voor er weer een bekende Dordtenaar in een beeld wordt herdacht. Deze keer tot 2006 toen de schilder Aelbert Cuyp zo werd vereerd. Ik zeg daar verder niks over, want als u het ziet en weet dat het beeld hier het nikkelen fruitbaasje van Dordt wordt genoemd, weet u waarom. Wie het echt graag van dichtbij wil zien moet naar het brede gedeelte van de Vriesestraat aan de rand van het centrum.

En dan komen we bij de laatste aanwinst. Ook over dit beeld heb ik uitgebreid geschreven.

Het beeld is geschonken door de Prins Willem de Eerste Herinnerings-Stichting en eigenlijk was in 2016 alles al in kannen en kruiken voor de Dordtse bevolking ermee werd geconfronteerd. Of mijn blog ertoe aangezet heeft weet ik niet, maar langzaam kwamen er protesten op gang over dit voornemen. Het belangrijkste was dat in de stad van Jan en Kees de Witt geen standbeeld van een Oranje paste. Al heeft Willem III (achterkleinzoon van Willem de Zwijger) niet fysiek meegedaan aan het lynchen van de gebroeders, “vastgesteld is dat de prins ervoor zorg droeg dat de moordenaars niet werden vervolgd en beloond werden met jaargelden en ambten”. Ook zou hij van tevoren overleg gehad hebben met mensen die samenspanden om de De Witten te vermoorden en zou hij geweigerd hebben pamfletten die daartoe opriepen te verbieden.

Het was natuurlijk al veel te laat om de plaatsing van het beeld te voorkomen. Men kreeg nog even ‘inspraak’ in welk van de vier ontwerpen het zou worden en koos natuurlijk het meest traditionele ervan.

Arie Schippers mocht aan de gang en kon op  9 oktober jl  prinses Beatrix zijn beeld zien onthullen. Helaas werd de ceremonie wat verstoord toen de aanwezige burgemeester van Oudewater, een oud-Dordtenaar en burger-raadslid alhier, concludeerde dat zijn stad niet in het rijtje van steden die de statenvergadering van juli 1572 hadden bijgewoond op de sokkel van het beeld voorkwam. De burgemeester van Dordrecht putte zich uit in verontschuldigingen en beloofde dat de naam er alsnog op zou komen. Maar dan wel om een hoekje, want op de voorkant was geen plaats meer. Blamage.

Dat werd nog erger toen de kunstenaar, Arie Schippers, beweerde dat Oudewater er niet op hoorde, want die stad had in 1572 geen stemrecht gehad op de statenvergadering. Ik kon niet anders dan hierop inspringen, want dat was grote onzin. Oudewater, dat al diverse keren bij statenvergaderingen aanwezig was geweest had het volste recht daartoe. Hij behoorde tot de zogenaamde kleine steden van het zuider-kwartier (je had ze ook in het noorder-kwartier oftewel Noord-Holland) en deed mee met de besluitvorming als het hun aanging. En zo ging dat ook in de bewuste statenvergadering: alle gedeputeerden bevestigden Willem van Oranje als stadhouder, keurden het geven van veel geld voor zijn leger goed en stelden Lumey aan als generaal van de staten in de opstand tegen de Spanjaarden. Zo staat het in de notulen: alle gedeputeerden stemden voor, inclusief de burgemeester en de pensionaris van Oudewater.

Bovendien hadden buiten de grote steden Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden, Amsterdam en Gouda (Delft en Amsterdam waren er in 1572 trouwens niet bij) geen van de andere steden officieel stemrecht. Dat kwam pas een jaar of wat later, toen in het geheel 18 steden mochten stemmen. Statenvergaderingen waren er vanwege de oorlog een aantal jaren niet meer en eer ze weer begonnen was Oudewater in 1575 volkomen afgebrand en de bevolking uitgemoord door Spaanse huurlingen. Vanaf die tijd is het stadje nog wel beroepen in de vergaderingen maar kreeg het geen stemrecht meer.

Dat het in 1572 geen stemrecht had was dus een smoes van Arie Schippers (van wie zou hij dat gehoord hebben?), want zelfs als dat zo geweest was hadden ook Alkmaar, Edam, Enkhuizen, Hoorn, Medemblik en Monnickendam (noorder-kwartier) en Gorinchem (zuider-kwartier) niet op de plint moeten staan. Dat je zo je blunder recht moet praten is dus het gevolg van slordigheid van de organisatie die zo’n beeld hier naartoe wil halen. En van de onkunde bij de verantwoordelijken over de politeke situatie in het begin van de Opstand. Daarvoor had Dordrecht dus een historicus in moeten schakelen. Dat het dan nog verkeerd kan gaan zie je aan Dirrekie, maar nu was dat echt niet nodig geweest. Dordrecht heeft weer eens een flater geslagen door geen historicus voor zoiets te raadplegen.

Toen ik in een interview hierover gevraagd werd voor wie ik dan wel een standbeeld zou willen oprichten heb ik graaf Dirk VII (graaf 1190-1203) genoemd, al ga ik daar echt geen campagne voor voeren. Hij heeft werkelijk wat voor Dordrecht gedaan door stadsrechten te schenken, omdat hij zag wat voor potentie de stad als handelscentrum had. Zijn broer Willem I (graaf 1208-1222) heeft daar in 1220 nog eens het keurrecht – het recht om eigen wetten te maken zonder de graaf daarom te hoeven vragen – aan toegevoegd. Toen was het hek van de dam en kon Dordrecht onbeperkt groeien tot de belangrijkste stad van Holland. Ik kom daar later nog op terug. Maar hieruit blijkt toch weer dat niet alleen bij monumenten, maar ook bij kunst in de openbare ruimte, de kennis van geschiedenis in Dordrecht beperkt is. Men komt ook niet op het idee een historicus te vragen hoe het dan wel zit. Of men vraagt de verkeerde. En als men dan wil weten hoe Dirk eruitzag kunnen ze bij mij aanbellen, want ik weet dat…

2 antwoorden op “Dordrecht en zijn geschiedenis 2”

  1. Interessante blog! Een aantal beelden hebben mijn vrouw en ik tijdens een wandeling door Dordrecht al bekeken. Mooie stad met een mooi museum. U merkt terecht op dat het verstandiger is om een historicus in te schakelen teneinde dit soort pijnlijke situaties te vermijden.

  2. Standbeelden in de ruimte vind ik lastig. zomaar geconfronteerd worden waar je meestal niet om hebt gevraagd. En de meeste zijn nog lelijk en vreselijk om aan te zien.

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.