Zo sprak de Schotse archeoloog Adrian Cox op 24 januari onze minister-lachebek Gerrit Zalm aan toen hij in de ruïne van de abdij van Melrose te horen kreeg dat hij van koning Robert de Brus (ook wel Robert the Bruce, 1274-1329, koning van Schotland sinds 1306) afstamde. Het is niet de eerste keer dat een bekende Nederlander in het programma Verborgen Verleden wordt verteld dat hij of zij middeleeuwse koninklijke, of tenminste hoog-adellijke, voorouders heeft. Ik vind dat een kwalijke ontwikkeling. De redactie van het programma zit daar, desgevraagd, niet mee; het aantal kijkers neemt nog steeds toe en steeds meer mensen gaan hun familie nazoeken. Ik zou daar wel eens echte cijfers van willen zien, maar die lijken niet voorhanden.
Een eenvoudige rekensom leert dat koning Robert ruwweg 28 generaties geleden geboren is. Dat betekent dat hij één van de 134.217.728 voorouders van Gerrit Zalm is. Trek daar een hele hoop verdubbelingen af doordat er zogenaamd kwartierverlies optreedt (men kan verschillende keren van hetzelfde echtpaar afstammen, zeker als de familie nogal honkvast was) en dan blijven er nog zo’n 100 miljoen theoretische voorouders over. En dat terwijl volgens de laatste demografische berekeningen de bevolking van Europa rond 1300 zo’n kleine 80 miljoen mensen telde en op het grondgebied van het huidige Nederland leefden toen niet meer dan 700.000 personen. Oftewel: alle Nederlanders waren, als je maar ver genoeg teruggaat, op meerdere manieren familie van elkaar en ook van een heleboel Europeanen, want er werd flink geëmigreerd.
Daar zitten dan natuurlijk ook de nodige adellijke connecties in, want via bastaardij vermengde die klasse zich met de ‘gewone’ mens en vormden zo lijnen die zelfs nog uit konden komen bij Karel de Grote. Er bestaan zelfs clubs van mensen die hebben uitgezocht hoe ze ergens van die beroemde keizer afstammen. Het genealogisch tijdschrift Gens Nostra van de Nederlandse Genealogische Vereniging heeft daar in het verleden veel aandacht aan besteed en de zogenaamde begin-, midden- en eindreeksen uitgezocht. Als je daar met je familie in terecht komt, kan je verwijzen naar een uiterst dun bloedlijntje Karolingisch bloed dat je 50 generaties terugbrengt. Maar u begrijpt dat je dan zo ongeveer ergens in de biljoen voorouders zit en zoveel hebben er nooit op de aarde gewoond.
Als je dus naarstig op zoek bent naar een beetje interessante voorouder en je moet tenminste 20 generaties terug om onder de middeleeuwse adel terecht te komen zit je inmiddels in zo’n verdunde mix van voorouders dat die echt niks meer zegt over enige invloed van het verleden op de hedendaagse hoofdpersoon van Verborgen Verleden. Je hebt, met andere woorden, dan zulke verre wortels dat dat niet meer dan ultra dunne haarvaatjes zijn waaruit dan nog een miniem druppeltje verwantschap te persen is. Zodat bijvoorbeeld half Friesland wel ergens een connectie met de nakomelingen van de zus van Grote Pier heeft en dus zogenaamd van die ‘grote vrijheidsstrijder’ afstamt. Inclusief Gerrit Zalm.
Het is niet interessant om van oeradel af te stammen. Het is veel interessanter om je voorouders rond 1800 wat verder uit te werken en uit te vinden hoe zij leefden. Met rond de 250 personen in je kwartierstaat rondom die eeuwwisseling heb je dan ook nog een beetje behapbaar overzicht op de maatschappij, het dorp of de stadswijk uit die tijd. En op hoe de politieke situatie inwerkte op de familie of hoe overstromingen, invasies, epidemieën en de seizoenen de positie van familieleden beïnvloedden. Wat dat betreft was de uitzending van Verborgen Verleden op 31 januari over schrijfster Carry Slee een stuk interessanter. Al zijn we de maatschappij van weldadigheid, waar enkele van haar voorouders verbleven, en de gevolgen daarvan wel meer tegengekomen. Het uitwerken van het onderwerp – de armoede tijdens en na de Franse tijd – verzandde echter al snel in de hangmatten boven de eettafel. Afijn: dan het Pauperparadijs maar weer eens lezen …
Het is dus de makke van Verborgen Verleden dat te veel gezocht wordt naar het bijzondere en afwijkende en niet naar het relevante voor de familie van hun slachtoffers van nu. Wat heeft de huidige Nederlander aan informatie over een zich misdragende voorouder als die uitglijer niet in zijn historische context geplaatst wordt? Waarom zou je trots zijn op je voorouder die veel ellende overleefde en een beter bestaan trachtte op te bouwen als dat een algemeen optredend fenomeen was dat uit de toevallig dan plaatsvindende conjunctuurwijziging of -ontwikkeling voortkomt? Leg dan uit waarom men in opstand kwam tegen misstanden of waardoor er glimpen van hoop ontstonden door het toepassen van nieuw uitvindingen. Maar ook dat het dan nog goed mis kon gaan. Daar leer je wat van en zo kom je meer te weten over waar je vandaan komt. En het kan best goeie tv opleveren ook.
Bovendien kan je zulke informatie nou eens prima gebruiken om het modeverschijnsel ‘identiteit van de Nederlander’ te onderbouwen. Als je niet zo ver teruggaat en het leven van, bijvoorbeeld, je bet-overgrootouders van alle kanten bestudeert en het resultaat in een behapbaar kader kan plaatsen zal dat waarschijnlijk meer begrip over waarom je bent wat je bent opleveren dan wanneer je je in misplaatste en verkeerd begrepen nostalgie blijft rondwentelen. Gezien de reactie van de Verborgen Verleden redactie op mijn protestbrief over Gerrit Zalms voorouders vrees ik echter dat daar voorlopig weinig zal veranderen. Helaas.
Voor eerdere blogs met commentaar op Verborgen Verleden zie hier en hier.
Ieder mens heeft zijn / haar eigen ontwikkeling. Een programma als Verborgen Verleden doet inderdaad wat beschreven wordt, maar zal ook mensen nieuwsgierig maken, naar hun eigen achtergronden. Na de eerste hobbels komen ze veelal uit bij de zaken zoals je ze beschrijft.
Kwartjes gaan dan vanzelf vallen en het historisch besef komt daarmee ook bij ze binnen. Evenals problematiek en oplossing van identiteiten, de omgevingen waar je directe voorouders leefden etc. En ga er inderdaad eens kijken.
Maar iedereen zijn eigen ritme, vermogen en volgorde.
En daarbij kan dit vermaak een drempelloze toegang zijn.
Want dit programma bereikt wel dat iedereen na een week draaien er anders uitkomt. Dat besef is binnen. De werkelijkheid is altijd anders dan ze dachten. En misschien krijgen de kijkers ook een stukje van dit besef mee.
Het is in ieder geval precies wat ik telkens weer meekrijg met m’n eigen ontdekkingstocht, dat ook vrijelijk te lezen is. Immers, de omgevingen waar mijn voorouders leefden, zijn ook de leefomgevingen van vele anderen.
Ik misgun de deelnemers en kijkers hun blik op het verleden niet, maar probeer hen mee te geven dat de links met middeleeuwse voorouders, al of niet adellijk, niet relevant meer is voor nu. Het zijn er gewoon te veel en zelfs adellijke lijntjes maken geen verschil. Een stamreeks via de mannelijke lijn kan een bepaald inzicht geven, maar zo’n breed uitwaaierende kwartierstaat zet geen zoden aan de dijk. Zeker niet als via de hinkstapsprong langs zowel vrouwelijke als mannelijke lijnen wordt getracht een adellijk punt te scoren. Dat is de boel belazeren.
Ik snap je verhaal over Gerrit Zalm, maar kreeg de indruk tijdens de uitzending dat Gerrit dat zelf ook behoorlijk relativeerde. Ons valt op dat ze vaak in Schotland / Engeland uitkomen. Verder leuk kritisch stuk, ik lees ze met veel plezier.