Ik word er soms behoorlijk moedeloos van. In oktober en november 2016 heb ik in dit blog aangetoond dat hier volkomen verkeerd tegen de vergadering van de Staten van Holland die van 19 tot 23 juli 1572 in Dordrecht werd gehouden op verzoek van prins Willem van Oranje wordt aangekeken. Hij wordt hier de Eerste Vrije Staten Vergadering genoemd waar zo’n beetje ons vrije, tolerante Nederland ontstond zoals men maar blijft beweren. Niks eenheid, niks vrijheid, niks tolerantie: hij had gewoon dringend geld nodig om een inval in de zuidelijke Nederlanden te doen en wilde hier bepaalde zaken geregeld hebben als de hertog van Alva, die al in het zuiden huis hield, naar Holland zou komen. Hier, maar ook elders, hadden namelijk de meeste steden zich aangesloten bij een opstand tegen de koning, of eigenlijk: tegen zijn plaatsvervanger Alva. Hij zou dat gedrag flink komen afstraffen, daar kon je donder op zeggen. Dat gebeurde dan ook (Mechelen, Zutphen, Naarden, Haarlem), tot de steden zich één voor één vrij gingen vechten (Alkmaar, Leiden). Er was dus geen sprake van dat Nederland (welk begrip nog lang niet bestond) zich in 1572 als zelfstandig land ging profileren. Dat duurde nog minstens 350 jaar.
Één van de laatste punten uit de notulen van die vergadering was dat men het katholiek gebleven deel van de bevolking (en dat was een heel groot deel…) niet lastig mocht vallen en hen niet mocht storen in het uitoefenen van hun religie. Ze moesten getolereerd worden, tenzij ze natuurlijk met de Spanjaarden zouden gaan heulen tegen de protestanten. Een echte beslissing hierover kon nog niet genomen worden; dat kon alleen de Staten Generaal, het vertegenwoordigingsorgaan van alle provincies. Het was dus niet meer dan een punt van aandacht; er werd niks geregeld. Hoewel dat later wel is geprobeerd (in Utrecht, Atrecht en Gent) is er nooit wat van terecht gekomen, want de Calvinistische dominees die het in de Republiek (die na 1581 zou ontstaan), maar met name in Holland en Zeeland voor het zeggen hadden, wilden de katholieken gewoon verbieden. Hoezo godsdienstvrijheid? Een samenvatting van de 7 blogs over dit ontwerp vindt u hier.
Toch wordt in het museum in het Hof dit allemaal onder de noemer van het ontstaan van ons land en van onze spreekwoordelijke vrijheid van meningsuiting beweerd. Sinds Koningsdag 2015 wordt er dan ook jaarlijks aandacht aan besteed, zoöok in 2019.
Zo kondigde ook bioscoop The Movies het aan:
Dordrecht viert en herdenkt 19 juli 1572 (moet waarschijnlijk 2019 zijn), de eerste Vrije Statenvergadering. Dit cruciale moment in onze geschiedenis vond plaats in onze stad. Willem van Oranje smeedde eenheid in de vrijheidsstrijd tegen de Spaanse bezetter en hij liet godsdienstvrijheid vast leggen.
Ik heb in mijn blog ook aangetoond dat dit niet de eerste ‘vrije’ statenvergadering was; de Staten van Holland waren al eerder in de eeuw samengekomen zonder dat de vorst of zijn stadhouder hen daarvoor op had geroepen. Op eigen houtje dus; omdat ze dat nodig vonden. Zoöok nu. Bovendien had Willem van Oranje, als stadhouder, het recht om hen op te roepen tot een vergadering. De koning had hem wel afgezet en iemand anders aangesteld, maar dat had hij niet zonder overleg met de Staten mogen doen. De afzetting was dus niet geldig en de vergadering bevestigde dan ook dat hij nog steeds stadhouder was.
Willem ‘smeedde’ dus geen eenheid. Hij probeerde alleen via zijn vertegenwoordiger Philips van Marnix geld voor zijn veldtocht te regelen, en snel, want hij stond al klaar aan de grens bij Roermond met een leger huurlingen dat betaald moest worden. Bovendien moest ook de landsverdediging geregeld en betaald worden en daar deed hij voorstellen voor. O.a. werd de wrede geus Lumey aangesteld als militair aanvoerder of generaal. Maar dat alles betekende niet dat er nu eenheid ontstond in Holland en aangrenzende gebieden; daarvoor waren al die steden te zelfstandig. Het was al heel wat dat de steden die geen Spaanse bezetting hadden vertegenwoordigers naar Dordrecht stuurden. Ze realiseerden zich blijkbaar wel dat er een gezamenlijk optreden en financieren nodig was (want dat geld kwam er en de rest werd beloofd), maar het was bepaald niet zo dat ze nu zichzelf gingen besturen. De koning van Spanje was altijd nog de hoogste baas, maar zijn wrede vertegenwoordiger werd niet langer getolereerd. Om zich dat te realiseren hadden ze de prins van Oranje niet nodig.
Uit het blog en mijn samenvatting blijkt dus ook dat die godsdienstvrijheid niet werd ‘vastgelegd’. Willem van Oranje probeerde alleen maar te voorkomen dat katholieken en protestanten elkaar zouden bestrijden en hoopte, als de problemen achter de rug zouden zijn, dat de Staten Generaal een wettelijk onderbouwde tolerantie voor elkaars godsdienst zou kunnen regelen. Het is er niet van gekomen. Pas de grondwet van de Bataafse Republiek, de Staatsregeling van 1798, zou er een begin mee maken en natuurlijk is het in de Grondwet van 1848 definitief geregeld.
Dordrecht staat zich echter nog steeds voor als de stad waar het allemaal gebeurde en dat wordt breed uitgemeten in het museum in het Hof. Dat is dus onterecht: in Dordrecht ontstond geen nieuwe staat, werden de steden en provincies niet vereend in hun strijd tegen de ‘Spanjaarden’ en ging niet de vrijheid van godsdienst, laat staan die van meningsuiting, van start. Er is dus niks te vieren. Doe je dat wel dan ben je met geschiedvervalsing bezig. Of je gebruikt tenminste de verkeerde argumenten om een feestje te bouwen.
AMEN!
Dank voor dit verhelderend artikel.
Ze begrijpen er nog steeds niets van Henk. Ook de notulen hebben ze waarschijnlijk nooit gelezen. Ik heb ze omgezet in hedendaags Nederlands en ze zijn duidelijk: de steden willen de rechten en privileges terug en houden de graaf van Holland (Filips) aan zijn eens gezworen eed.
Als hij niet wil luisteren oké, niet goedschiks dan kwaadschiks. We steunen Willem dan in zijn strijd met geld. Pas met de Unie van Utrecht komt er wat overleg over de godsdienst.
En daar gaat het alleen om intenties: “Er werd in Holland en Zeeland persoonlijke vrijheid van godsdienst ingesteld. De overige steden en gewesten kregen de vrijheid om een eigen beleid op het gebied van godsdienst te voeren. In een op 1 februari 1579 aangenomen nadere ‘Verclaringhe’ werd aangegeven dat goedwillende steden en gewesten die katholiek wensten te blijven, niet van deelname aan de Unie waren uitgesloten. Op aandringen van Holland en Zeeland werd het geloofsartikel zodanig gewijzigd dat er ieder gewest slechts ruimte was voor uitsluitend katholicisme óf uitsluitend calvinisme; deze bepaling zou binnen enkele jaren leiden tot het uitgesproken calvinistische karakter van de aangesloten gewesten; het werd moeilijk om openlijk katholiek te zijn zonder Spaansgezind te lijken, hoewel Willem van Oranje ijverde voor verdraagzaamheid.” Iedereen kan dat op Wikipedia nakijken. En die encyclopedie eindigt met: “Door velen wordt de Unie van Utrecht gezien als het begin van Nederland als één staat. Dit klopt niet helemaal. Er kan wel gezegd worden dat de Unie van Utrecht de grondslag legde voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden die enkele jaren later gevormd zou worden, maar deze zeven staatjes-in-een-staat werden pas een eenheidsstaat in de tijd van de Bataafse Republiek twee eeuwen later.” Hoort u het ook eens van een ander. Maar kom dan niet aan met de kritiek dat je Wikipedia niet kan vertrouwen, want deze citaten zijn gebaseerd op het laatste onderzoek over de effecten van de opstand.
Willem de Zwijger begreep maar al te goed dat de Nederlanden voor zijn familie een uitstekende melkkoe zou zijn. Alle uitleg van de eerste Statenvergadering is ter faveur van de Oranjes. Natuurlijk wilde hij dat de katholieken en protestanten samen optrokken tegen zijn concurrenten. Daarom propageerde hij de z.g (laten we maar een term uit andere tijden gebruiken) Godsvrede. Religie interesseerde de Oranjes weinig of niet. Denk hierbij aan de standpunten over de Dordtse synode van prins Maurits en zijn halfbroer Frederik Hendrik. De steden wilde alleen hun voordeeltjes en handel veilig stellen, niets eenheid. Henk ik ben het met je eens zie tevens mijn artikelen uit Dordt Centraal. http://www.henkmesman.nl
Geschiedvervalsing is van alle tijden. Geschiedenis wordt zelden neutraal gebruikt. Over 100 jaar wordt er verteld dat in 1945 Nederland bevrijd is door de Irene brigade met als bevelhebber Prins Bernard onder de bezielende leiding door Wilhelmina.
Beste meneer Mesman, het verschil tussen onze benaderingswijze is dat ik me houd aan de bronnen die er liggen. Ik probeer me niet in historische figuren te verplaatsen omdat dat een onzalige weg is, die je maar al te makkelijk op het gebied van de waardeoordelen brengt. Dat is me te subjectief; je krijgt dan al gauw te maken met complot-theorieën. Een historicus hoort daar verre van te blijven. Een historicus gaat ook niet speculeren over wat er in de toekomst zou kunnen gebeuren; er is al genoeg verleden om je mee bezig te houden. ‘What if’ is aan mij niet besteed. Het is de taak van een historicus om zo objectief mogelijk te zijn en alleen te vermelden wat er werkelijk gebeurd is en je niet te verliezen in onbewijsbare theorieën.
Wat tolerantie betreft heeft Piet de Rooy een leuk boekje geschreven. Kan het momenteel niet zo gauw vinden.
Ik hou me aanbevolen voor die titel, maar had het ook te maken met godsdienstvrijheid?
In je blog schrijf je dat de afzetting van willem v.o. door de staten niet werd erkend omdat er geen overleg was geweest. Ligt juist niet hier de betekenis van de vergadering van 1572? Het kan toch niet anders worden gezien als een ongehoorzaamheid tegen het besluit van Philips. Overigens begrijp ik niet waarom Philips niet het recht zou hebben zijn eigen stadhouder, die hem moest vertegenwoordigen naar eigen inzicht te benoemen of te ontslaan. Is het argument dat er geen overleg was geweest er niet met de haren bijgesleept?
Bij de opvolging van zijn vader Karel V in 1555 had Philips beloofd dat hij zulke zaken als het aanstellen van landvoogden en stadhouders in de 17 provinciën in overleg zou doen met de betreffende staten. In 1567 stuurde hij Alva zonder overleg om zijn tante Margaretha te vervangen die onder protest aftrad. Het zette in naam van de koning de zittende stadhouders af zonder de staten te raadplegen. Vervolgens walste hij over alle privileges van staten en steden heen en stelde zijn eigen instelling in. Dat zette veel kwaad bloed. De Bloedraad en de 10e penning deden de deur dicht. Er werd us 5 jaar lang tegen de gegeven beloften in met harde hand geregeerd door iemand waar niemand om gevraagd had. Dat was de reden om zelf in opstand te komen, verhaast door de invallen van de geuzen. Voor het zonder opdracht van de koning of de landvoogd een vergadering van de staten, welke ook, waren al sinds het begin van de 16e eeuw voorbeelden te vinden, dus het ‘vrij’ vergaderen was helemaal niet zo bijzonder als in Dordrecht gesuggereerd wordt. En de aanleiding, het ingaan tegen gegeven privileges, was een juridisch te verdedigen actie. En dan hebben we het nog niet gehad over de ketterplakkaten die eveneens opgelegd waren zonder inspraak.
Hierbij een greep uit de vele door Filips bezorgde problemen in de Nederlanden.
In 1555 volgde Filips zijn vader op als graaf van Holland en heer der Nederlanden. Hij beloofde de regering van de Nederlanden, zoals al eeuwen geleden bepaald was, toe te vertrouwen aan Nederlandse edelen en alle privileges te eerbiedigen. Ook benoemde hij prins Willem van Oranje tot stadhouder (= plaatsvervanger) van Holland, Zeeland en Utrecht. Willem van Oranje had echter moeite met de centralisatiepolitiek van Filips. Dit was een inbreuk op de plaatselijke privileges en de belangrijkste oorzaak voor de vroege oppositie tegen Filips. Bovendien verwierp hij de strenge vervolging van de protestanten door Spanje en het onrechtmatig sturen van Alva naar de Nederlanden. Oranje diende daarom, mede namens de edelen, een klacht in bij de koning en herinnerde hem aan zijn belofte dat alle kerkelijke en politieke zaken via de Raad van State zouden worden behandeld. Een andere klacht betrof de verzoeken (beden) van Filips om financiële steun in zijn strijd tegen Frankrijk, terwijl deze gevoerd werd om uitsluitend Spaanse belangen.
Centraal in de notulen van de Statenvergadering in Dordrecht staat dan ook het schenden van de rechten en privileges en de onrechtmatige bezetting door een Spaans leger. Uiteindelijk leidde dit tot ‘het verlaten’ van Filips in 1581 (Acte van Verlatinghe) als Heer der Nederlanden en het zoeken naar een ‘betere vorst’. De Statenvergadering was dus zéker geen bijeenkomst om te komen tot een zelfstandig Nederland.