De Zwijger als beeld in Dordt?

Ik had dat gemist. Dat komt omdat ik geen Dordtse kranten lees en zeker het AD niet. Maar vorig jaar januari 2016 werd al door kunsten-directeur Peter Schoon aangekondigd dat er in Dordrecht een standbeeld van Willem van Oranje zou komen. Ik werd er, eerlijk gezegd, pas vandaag (25.7.2017) op attent gemaakt, toen een Facebook-vriend mijn blog tipte als interessant leesvoer voor Kees Thies. Kees had als columnist in AD namelijk aandacht besteed aan de bekendmaking door onze museumdirecteur dat het beeld op het Statenplein, vlak bij de Hofstraat, zou komen. Het zou inderdaad niet gek zijn als die lelijke kopse achterkant van de Berckepoort (zie hierboven) wat opgefleurd zou worden. Maar waarom Willem van Oranje?

Willem in Dillenburg

Het is niet zo dat hij hier de deur platliep toen hij nog leefde. Ik heb nog eens de vormgeving gedaan van het nummer van het Dordtse archiefblad Kwartaal & Teken dat aan de officiële ontvangsten van de Habsburgse vorsten en die van Willem van Oranje gewijd was. Dat was in 1984. De archivaris, Theunis Jensma, had daarvoor de archieven doorgevlooid om te zien hoe dat gegaan was en hoeveel de stad eraan kwijt was geweest. Hij kwam tot de conclusie dat Willem, met gezin en gevolg, hier in 1562 en 1565 een nachtje had geslapen. Pas in 1573 en 1574 kwam hij weer even langs, door schutters ingehaald, etend op kosten van de stad en logerend bij Matthijs Berck in de Berckepoort. In 1577 kwam hij met zijn gezin weer bij Berck logeren en liet gedurende dit verblijf zijn dochtertje Elizabeth dopen in de Grote Kerk. In 1579 was hij hier even met aartshertog Matthias van Oostenrijk. Steeds kreeg hij een maaltijd aangeboden van de stad en maakten zijn familie en gevolg af en toe tripjes in de omgeving (nee, niet naar Kinderdijk). Maar dat was het. Jensma zegt het zo: “Voor een deel zullen het beleefdheids- en gelegenheidsbezoeken zijn geweest, maar ook dan nog – zelfs onder de (eerste) gangen van een copieuze maaltijd – zullen de onderwerpen van gesprek een grotere draagwijdte hebben gehad dan de Dubbeldamse eendekooien.”

Willem in Delft

Iedereen weet inmiddels dat de prins naar die vermaarde statenvergadering in 1572 zijn rechterhand Philips van Marnix had afgevaardigd. Hij had dan wel zijn agenda meegestuurd, maar het waren de staten die de beslissing namen dat ze hem geld zouden sturen, verdedigingsmaatregelen zouden nemen en die Lumey, op zijn aandringen, aanstelden als verzetsleider. Die hele vergadering was eigenlijk een kruising tussen een bijeenkomst van een crisiscomité en een krijgsraad in tijd van (dreigende) oorlog. En dat hij in Dordrecht werd gehouden was nogal toevallig, want Gouda was de eerste keus geweest. Dus die connectie met Oranje was duidelijk gebaseerd op het feit dat hij, en andere politieke figuren, niet om Dordrecht als eerste stad van Holland heen konden. Maar om nou te zeggen dat de Oranjes hier erg populair waren is behoorlijk overdreven. Zeker niet toen de pastoors, monniken en nonnen uit de stad gegooid werden en de kerken werden ontdaan van hun santenkraam. Natuurlijk was de magistraat goed-calvinistisch, maar het volk was dat bepaald nog niet.

Willem in Leiden

En nu krijgt de man in onze stad een standbeeld. De stad van de De Witten, die met medeweten van zijn achterkleinzoon prins Willem III in 1672 werden vermoord, zoals Kees Thies dat, in navolging van collega historicus Kees Klok, wat onhandig in herinnering bracht. Waarom?

Als u de eerste berichten over dit plan goed leest, moet het u opvallen dat er sprake is van de Prins Willem de Eerste Herinneringsstichting, met wie al sinds 2012 contact was. De naam zegt het al, maar wat is dat voor een stichting? Na wat zoeken blijkt het een in 1999 opgerichte club te zijn die het geld beheert van ene Edgar Nordlohne, die in dat jaar overleed. Nordlohne was voorlichter en raadgever van het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen (nu Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) nadat hij ook nog journalist en redacteur van het NRC was geweest. Hij was econoom, een prominent VVD lid en oud-voorzitter van de JOVD. In zijn testament stelde hij de helft van zijn vermogen beschikbaar om er beelden van zijn held mee op te richten op de plaatsen die hij belangrijk had gemaakt. In de statuten staat het:  ‘…het oprichten en onderhouden van gedenktekens die herinneren aan Willem de Eerste…’ (…) ‘…door het aanbrengen, plaatsen enzovoorts van smaakvolle, kunstzinnig verantwoorde afbeeldingen waar in ieder geval het gelaat van Willem de Eerste op voorkomt.’

Willem in Middelburg

De reden waarom hij dat wilde was onduidelijk, maar het had wat te maken met het feit dat hij de verdraagzaamheid van de Zwijger bewonderde. Een Vlaamse journalist schreef: “Waar zijn liefde voor Willem de Zwijger vandaan komt is een raadsel. Als geboren Pool is dit zeker geen vanzelfsprekendheid. Toen hij in 1999 kinderloos stierf was de verassing voor zijn familie dan ook groot.” Het bleek dat hij het tijdens zijn leven al vreemd vond dat er van Willem van Oranje zo weinig openbare herinneringen te vinden waren. Er waren” twee standbeelden in Den Haag, één in Curaçao, het praalgraf in Delft en een belachelijk standbeeld in Wiesbaden.”

Oorspronkelijk was VVD coryfee Henk Vonhoff voorzitter van de stichting, maar tegenwoordig is het professor Coen Tamse (1937), een historicus die zich in het verleden van de Oranjes in de 19e eeuw heeft gespecialiseerd. Op internet zijn er met wat zoeken van zijn hand de nodige redenen te vinden om de prins verder de hoogte in te steken. Inmiddels zijn er de nodige beelden afgeleverd. Nordlohne begon zelf met het aanbieden van een borstbeeld voor het kasteel van Vianden in Luxemburg (1989), één van Willems bezittingen. Na zijn dood werden beelden en wandplaquettes geplaatst bij de Wilhelmsturm in Dillenburg (zijn geboorteplaats, 2000), Delft (2003), Leiden (Academiegebouw, 2009), Middelburg (2012), Breda (KMA 2014),  Antwerpen (2014) en Parijs (2015). En nu zijn wij aan de beurt. Maar ik vraag nogmaals: waarom? In al die andere plaatsen heeft de prins gewoond of iets belangrijks gedaan, maar in Dordrecht niet.

Willem in Breda

Gek genoeg ging me bij het onderzoek naar de hierboven opgeschreven gegevens een lichtje op. Ik schreef al dat bleek dat men sinds 2012 bezig was met een beeld. Dat was nog voor bekend was wat er in het museum in het Hof zou komen. Dat weet ik omdat ik er toen al bij betrokken was en me vooral bezighield met het middeleeuwse gedeelte. Sinds de opening en vooral  sinds die Koningsdag van 2015 vroeg ik me steeds meer af: waarom zoveel nadruk op die statenvergadering en het belang van Dordrecht als bakermat van de natie? Wat moest er bewezen worden? Waarom werd er, sinds 2013 (het artikel van Herman van Duinen in Dordrecht Monumenteel), zo geringschattend gedaan over de feiten die historici, zoals Herman en ik, aandroegen om die gebeurtenis te nuanceren? Waarom werden sommige zaken, zoals het artikel van Van Duinen, gewoon dood gezwegen? Waarom werd er op de vergadering die ik met zekere verantwoordelijken had gezegd: we zijn  het niet met je eens en we gaan gewoon door? Of woorden van gelijke strekking.

Willem in Antwerpen

Ik ben niet iemand van complot-theorieën. Ik ben historicus en houd me bezig met verifieerbare feiten en logische conclusies. Maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat wat hier is gebeurd en nog gebeurt wel heel veel lijkt op het warm maken van de bevolking voor een indrukwekkende ode aan de Oranje-Nassaus en hun rol in het ontstaan van Nederland. Voor de in Dordrecht in 1572 plaatsvonden gebeurtenissen wordt een rookgordijn van slogans en kreten opgetrokken, zodat het gebrek aan historische onderbouwing aan het gezicht wordt onttrokken. Dat gebeurt waarschijnlijk vooral om te verbergen dat die hele vergadering  niet veel bijzonders was. Dat hij, behalve dat hij veel weggegooid geld opleverde, echt geen zoden aan de dijk zette in het begin van de oorlog met Spanje. En die zeker niet het begin was van onze bekende tolerantie ten opzichte van andersdenkenden. Laat staan dat hier Nederland begon, ondanks dat het museum, dat zo’n beetje om deze gebeurtenis is gedrapeerd, dat in zijn naam suggereert.

Willem in Parijs

Straks zitten we in de stad van Jan en Kees de Witt met een standbeeld van de Zwijger opgescheept. De man die hier in de 16e eeuw een paar keer heeft gegeten, overnacht en een kerkdienst of wat heeft bijgewoond. Wat wordt de volgende plaats waar een beeld wordt neergeplempt? Moerdijk, omdat ze daar het Hollands Diep moesten overvaren? Rotterdam omdat je daar onderweg  naar Den Haag ook soms moest overnachten? Ik noem maar wat.

Het standbeeld dat de schilder Aelbert Cuyp, leerling van Rembrandt, moet voorstellen op zijn sokkel in de Vriesestraat.

Het enige positieve van dat beeld wordt, gezien de al geplaatste exemplaren, dat het geen Aelbert Cuyp, Fruitbaasje van Tiel, zal worden. Ze zijn allemaal, stuk voor stuk, zeer traditioneel van uiterlijk (al heeft het Antwerpse beeld wat moderne trekjes). Het zijn, eerlijk gezegd, nogal duffe beelden. Ik zie, gezien de samenstelling van  het comité der belanghebbenden, behoudende types van VVD huize, geen gedurfd kunstwerk op de hoek Statenplein-Hofstraat verschijnen. Of Peter Schoon moet hier wat moderners hebben kunnen eisen.

9 antwoorden op “De Zwijger als beeld in Dordt?”

  1. Zou toch niet zo slim zijn van de stadse regenten en notabelen om aan hun positief-toeristische, populistische en opportunistisch standpunten vast te houden omdat altijd blijkt dat ze zichzelf licht belachelijk hebben gemaakt nadat ze uiteindelijk door de waarheid zijn achterhaald.

    1. Kan iemand mij vertellen waarom de genoemde Willem niet aanwezig was op de vergadering van de opstandige steden in Dordrecht. Hij zond slecht een vertegenwoordiger, Filips van Marnix van Sint-Aldegonde. Zou de vergadering dan toch niet zo belangrijk geweest zijn? Dordrecht trekt mijn inziens een te grote broek aan met de slogan dat hier Holland op gang kwam. Ons eerste document dat de Republiek een belangrijke aanzet gaf, is de Unie van Utrecht. Deze Unie van Utrecht is overigens nooit getekend door de bovengenoemde Willem. Het belangrijkste document waar de Republiek wereldwijd mee werd erkend, is de vrede van Munster in 1648. In Munster vond de geboorte van onze natie plaats waar ik nog steeds fier op ben. Ik ben het geheel eens met Kees Thies dat de eerste Willem hier alleen maar kwam wanneer de tafel gedekt was. Echte wapenfeiten zijn mij niet bekend over Willem als het over Dordrecht gaat. Een standbeeld lijkt mij dan niet op zijn plaats in de stad waar de gebroeders de Witt het levenslicht zagen. Wanneer de kunstdirecteur het dan toch voor elkaar krijgt om hier een beeld te plaatsen, van bovengenoemde Willem, zet het dan vooral niet te dicht bij de Visbrug. Dit uit piëteitsoverwegingen voor het aandeel dat de achterneef van Willem de Zwijger had aan de moord op deze twee heren die de Republiek echt op de wereldkaart gezet hebben. Hij hoeft het beeld nu niet direct op de Staat te zetten bij de vuilverbranding, maar bijvoorbeeld in het Oranjepark dat past aardig bij de familienaam.
      Henk Mesman

      1. Meneer Mesman, het lijkt me het beste dat u de serie van 8 blogs en 3 vervolgen daarop doorleest; daarin krijgt u antwoord op de vragen over het belang van de statenvergadering van juli 1572: https://apudthuredrech.nl/?p=458 Ik haal in het blog voorafgaande aan dat over het standbeeld, https://apudthuredrech.nl/?p=881, nog even wat gevolgen van de vrede van Munster aan:
        “Één van de gevolgen daarvan was echter wel dat het calvinistische protestantisme daarbij officieel staatsgodsdient werd en de bezittingen van de katholieke kerk definitief aan de Republiek vervielen. Bovendien mochten de katholieken niet in het openbaar hun godsdienst belijden en waren ze tot 1795 aangewezen op schuilkerken. En werden ze buitengesloten van overheidsbetrekkingen. Dus sinds 1572 was er niets veranderd: hoe bedoelt u vrijheid van meningsuiting, religie en geweten? ” Nauwelijks iets om ‘fier’ op te zijn, lijkt me.

        1. Beste Admin
          U heeft zeker gelijk dat er absoluut geen sprake van was dat er vrijheid van godsdienst was na 1648, dat was zeker een gruwel. De staat heeft moeten groeien. Pas na de Franse revolutie, de echte grondwet van 1848 en de val van alle feodalen in Europa na 1918 en het invoeren van het algemeen kiesrecht is er sprake van democratie en godsdienst vrijheid in Europa. Ik durf te beweren dat Nederland momenteel een van de prettigste landen is om in te leven. Het bewijs ligt in het feit dat heel veel mensen graag van uit andere landen hier zouden willen wonen en werken. En wat de godsdienstvrijheid; ik ken een straat in Nederland waar een katholieke kerk, een gereformeerde kerk een moskee en een synagoge gebroederlijk naast elkaar staan. Waar vind je dat? Ik als praktiserend Humanist ben hier fier op. Ik ben blij dat ik in Nederland geboren ben in 1949.
          Henk Mesman

  2. Ach zoals je al zei. Men wil het Oranje Nassau sprookje terwille van de glorie van deze familie anno 2017 met het zoveelste hagiografisch verhaaltje in stand houden.

  3. “Wat wordt de volgende plaats waar een standbeeld wordt neergeplempt?”, vroeg u zich af. Het laatste slachtoffer van de Prins Willem de Eerste Herinneringsstichting is Leeuwarden: http://www.lc.nl/friesland/Reliëf-Willem-van-Oranje-met-Friezen-die-hem-niet-aankijken-23100378.html

    Willem van Oranje is blijkbaar zegge en schrijve één keer in Friesland geweest (in 1581) bij een landdagvergadering. Een feit dat uiteráárd een bronzen sculptuur verdiende, dat Willem in het midden zet en de Friese vertegenwoordigers (die allicht uitsluitend om hun eigen Fríése vrijheid in de Opstand zaten) wegzet als lompe boeren.

    1. Ook in Friesland wordt de geschiedenis al eeuwen voor het eigenbelang gemanipuleerd en nog steeds. Pikant is het wel dat de Friezen afgebeeld worden terwijl ze zich van Willem afkeren en onderling ruzie maken. Hoe historisch dat is weet ik niet, maar ik vraag me af of de opdrachtgevers met deze interpretatie blij waren.

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.