We zijn toe aan de ontmaskering van het falsum. Het is al 107 jaar geleden dat dat gebeurde, maar er zijn maar weinig mensen die het rapport daarover sindsdien hebben gelezen. Het is ook nogal technisch, en in wetenschappelijk Duits, maar ik haal er voor u een paar meer begrijpelijke punten uit.
Maar waarom werd dit document dan twee dagen later toegevoegd? U zult inmiddels wel begrijpen dat het helemaal niet werd toegevoegd, maar dat het van veel later dateert. Professor Otto Oppermann (1873-1946), een Duitse geleerde, die sinds 1904 als historicus aan de Utrechtse universiteit verbonden was, heeft het ontmaskerd.
Hij schreef er in 1909 een uitgebreide studie over in een Duits historisch tijdschrift. Hij vond niet minder dan dertien punten die op een vervalsing duidden. Veel daarvan waren van schrift-technische aard. Er waren bijvoorbeeld duidelijk onderdelen van het document van 30 april gebruikt, maar er zaten fouten in die op een slordige en wat ondeskundige kopiïst duidden.
Oppermann legde ook grote nadruk op het feit dat er in de oorkonde over het graafschap Holland gesproken wordt. De eerste keer (voor zover we weten) dat een persoon zich graaf van Holland noemt was in een echte en nog bestaande oorkonde uit 1101. Florentius comes de Hollant, oftewel Floris II (ca 1083-1121) staat daar. Daarvoor was het de naam voor een gebied in de buurt van de Rijnmonding en al lang bekend. Zelfs in het Cartularium van Radbod wordt Holtland als nederzetting waar de bisschop vier hoeven bezat al in de negende eeuw genoemd. Later werd het als plaats van herkomst van enkele personen genoemd. Jan Burgers heeft al in 1999 aannemelijk gemaakt dat de naam voor het gebied om de monding van de Rijn misschien al in de tiende eeuw bestond, maar zeker in de elfde eeuw voor de streek werd gebruikt. Alleen mensen van buiten noemde het graafschap nog steeds Frisia (of Fresia) of Vlaardingen. Daar werden de graven ook nog steeds de (West-)Friese graven genoemd.
Tegen 1050 moeten de graven zich echter heer van een gebied hebben beschouwd dat heel het westen van het huidige Zuid-Holland besloeg en met Holland werd aangeduid. In de praktijk zullen ze zich dan ook al wel graven van Holland genoemd hebben, al duurde het tot 1101 voor we een officiële en betrouwbare bron ervoor hebben. Dat de naam dus in 1064 al gebruikt werd was niet zo’n duidelijke fout als Oppermann dacht.
Een veel belangrijker bewijs voor de vervalsing is de plaats waar het in het register staat. Beide oorkonden uit 1064 zijn niet bewaard gebleven. We kennen ze alleen uit het al genoemde boek, het Liber donationum. Dat is een boek dat net als het cartularium een register van schenkingen aan het bisdom bevat, maar dat langer doorloopt. Tot 1145 of 1146. Het is in het laatste kwart van de twaalfde eeuw (ergens tussen 1175-1200 dus) geschreven. Het stuk van 30 april 1064 staat keurig op blad 36 verso en 37 recto, tussen oorkonden uit 1063 en een volgende uit 1064, maar dat van 2 mei 1064, staat helemaal achteraan op blad 53 recto en verso na een afschrift van een oorkonde uit 1145.
[in de middeleeuwen beschouwde men een vel perkament waar een boekpagina van was gemaakt als een blad (folio) met een voorzijde (recto) en achterzijde (verso) en zo werden pagina’s in een boek dan ook genummerd]
Dit exemplaar van het register is dus waarschijnlijk een getrouwe kopie van een eerder register, dat niet verder dan tot 1145-46 ging en waarin het falsum in dat jaar was bijgeschreven. Dat en het feit dat het natuurlijk niet nodig is om na twee dagen al een codicil te maken met een serie niet onbelangrijke claims, gaven de doorslag dat dit een vervalsing was. Uit 1145 of 1146.
(Wordt vervolgd)
