De Zwijger als beeld in Dordt! 3

Nou, ik had dus ongelijk: de meerderheid heeft gesproken en het is het ontwerp van Arie Schippers geworden. Er komt dus een traditioneel gekleid beeld van Willem de Zwijger achter de Berckepoort te staan. Ben ik nou blij? Nee, maar dat komt voornamelijk omdat ik het helemaal niet nodig vind dat er hier in Dordt een standbeeld van een Oranje komt te staan. Ik ga de argumenten niet nog eens herhalen, want ik weet dat dat helemaal geen zin heeft. Het besluit is genomen en je mag, volgens de cultuurbobo’s, een gegeven paard nou eenmaal niet in de bek kijken.

De achterkant van het huis de Berckepoort nu. Eigen foto.

Het komt volgens de gesjopte foto bovenaan het blog op een lage plint te staan, met ruimte ernaast om nog wat mee te doen (hangplek? Podium voor politieke activisten, staande komieken of straatmuzikanten? Toeristenuitrustplaats?). U ziet ook wel dat er eveneens het nodige is weggesjopt: straatnaambordje, verkeersborden, vuilnisshoot, lantaarn, electrakastjes. De kliko’s en de fietsen zijn voor de foto weggehaald. Alleen de regenpijpen en de muurankers zijn gebleven. Het is de vraag of het er ooit zo kaal uit gaat zien, want ik vermoed dat de gemeente niet echt makkelijk zijn straatmeubilair daar zal verwijderen. En waar moeten de bewoners anders hun kliko’s neerzetten of de marktbezoekers hun fietsen kwijt?

Graaf Dirk IV op de Grote Markt. Eigen foto.

En dan het beeld zelf. Zoals het op die foto staat wordt het meer dan manshoog; een meter of drie. Daarin verschilt het in ieder geval van Dirrekie die toen hij op de Roobrug stond opging tussen de voetgangers. En daar het nodige over zich heen kreeg; van emmers rode menie tot witte muurverf. Hij is niet voor niets naar de parkeerplaats die Grote Markt heet verplaatst waar hij al sinds 1983 naar visrestaurant Marktzicht staat te staren (ik heb daar nog eens een blog aan gewijd).

Fotomanipulatie Augustijnenhof.

Er zijn trouwens al stemmen opgegaan dat het met Willem ook wel zo zou gaan, nu die niet zoals andere beelden op een hoge sokkel komt te staan. Dus dat wordt dan ook verplaatsen naar een rustiger plekje. Als het maar niet naar de Museumtuin is, zoals Jan Willem Boezeman eens heeft voorgesteld, want dat zou wel  zonde van de mooiste openbare tuin van Dordrecht zijn. En dan moest Dirrekie ook maar tussen de uitlaatgassen vandaan gehaald worden…

Het beeld, man zowel als hond, is groen en heeft een zwarte Spaanse mantel aan en hoge zwarte rijlaarzen. Vooral die mantel lijkt er achteraf een beetje onhandig tegenaan geplakt te zijn. De vraag is waarom. Was het echt de bedoeling om het tweekleurig te maken? Of was die mantel eerst iets anders, een tabbaard bijvoorbeeld. Ik weet niet of mijn lezers dat weten maar er staat op het Plein in Den Haag al sinds 1848 een soortgelijk beeld van de Zwijger van de hand van Louis Royer. En raad eens hoe dat beeld eruit ziet? Een staande Willem met een naar hem opkijkend hondje naast zich. Het zit daar in tegenstelling tot het hondje van Schippers tegen zijn rechterbeen. Je zou bijna gaan denken dat de beeldkleier, om te voorkomen dat ze te veel op elkaar zouden lijken, hem achteraf die mantel en laarzen heeft aangedaan. En het hondje heeft verplaatst. Want plagiaat mag natuurlijk niet.

‘Versierd’ beeld van de Zwijger bij een school in Waalwijk in 2016 in het kader van Brabantse Onafhankelijkheid.

Het is wel te hopen dat dit nogal naturalistische beeld echt kleding uit het derde kwart van de 16e eeuw aankrijgt. Royer wist hoe die eruit zag, maar ik heb er niet zo veel vertrouwen in dat Schippers dat ook weet. Afijn; het is nog maar een ontwerp. Wie weet wordt het nog een heel gezellig en goed lijkend portret van onze ‘Vader des Vaderlands’, waar het huftergedeelte van de stadsbevolking niet eens aan durft te komen. Want je moet er toch niet aan denken dat ook Willem een pot menie over zich heen kan krijgen…

Aanvulling

Één van mijn lezers, een echte Dordtenaar,  wees me erop dat op de voor het standbeeld uitgekozen standplaats vroeger een pisbak, sorry: urinoir, stond. Hij vroeg zich af of dat toevallig was… Bijgaande het bewijs. Het stond waar nu de rechterkant van de plint komt te liggen.

Het urinoir in de Hofstraat, ca 1960-65. Dia van architect W. van den Berg. Foto Regionaal Archief Dordrecht.

Dirrekie (1)

Een blog over een stukje veel recentere geschiedenis, maar toch relevant, want het gaat over de graaf die hier in 1049 sneuvelde. Dit is het eerste van een serietje van twee.

Op de voor Dordrecht karakteristieke manier – van buitenaf – is de stad verrijkt met een standbeeld van de in 1049 apud Thuredrech gesneuvelde Dirk IV. Het beeld staat al weer 33 jaar aan het oostelijk eind van de Varkenmarkt, met zijn rug naar de parkeerplaats die de plaats heeft ingenomen van de niet meer als zodanig in gebruik zijnde Grote Markt. Geen echt sfeervolle locatie, maar hij heeft in ieder geval uitzicht op een aardig rijtje panden. Door de Dordtenaren die hem weten te vinden wordt hij, bijna liefkozend, Dirrekie genoemd. Zijn komst was echter niet onomstreden.

varkenmarkt
Varkenmarkt, Dordrecht, schuin tegenover Dirk IV (Google Maps)

Het beeld is een cadeautje van de bank Mees & Hope (in 1991 opgegaan in ABN AMRO) die zich ook in Dordrecht zou gaan vestigen. De bank had al op eigen houtje contact opgenomen met de stadsarchivaris Dr. Th.E. Jensma en de mediëvist Prof. Dr. H.P.H. Jansen en men was gezamenlijk tot de conclusie gekomen dat een beeltenis van de graaf die in de stad was overleden een goede keus zou zijn. Hij zou “een belangrijke aanzet hebben gegeven tot het ontstaan van de stad Dordrecht”. Hoe men dat zag is niet langer bekend, maar de lezers van deze blog weten inmiddels dat graaf Dirk hier niet echt een stad heeft gesticht en dat het sneuvelen bij Thuredrech ook geen echt dwingende voorwaarde voor zoiets is.

ontwerp standbeeld Dirk IV
Ontwerp in was voor het standbeeld van Dirk IV door Jan Haas (augustus 1979).

De bank ging voortvarend te werk: men had al vast een beeldhouwer, Jan Haas uit Vlissingen, opdracht gegeven een ontwerp te maken. Foto’s van dat ontwerp en een korte omschrijving van het belang van graaf Dirk door professor Jansen gingen eind augustus 1979 naar burgemeester en wethouders. Of de gemeente het geschenk wilde aanvaarden. De bank suggereerde ook alvast een locatie: het Statenplein. Ze vroeg b&w om voor eind augustus te reageren, om de beeldhouwer gelegenheid te geven het beeld op tijd te kunnen onthullen. Dat zou namelijk eind oktober moeten gebeuren.

Helaas maalden ambtelijke molens toen ook al langzaam en duurde het tot 19 oktober 1979 (!) voor b&w officieel het cadeau accepteerden. Jan Haas herinnert zich nog dat het daarna “nogal een haastwerk” was. Lokale kranten pikten de volgende dag het nieuws op en meldden dat het beeld op de Roobrug, tussen de vier havens, zou komen te staan. Uit het Vrije Volk van diezelfde dag blijkt dat de Commissie Stedelijk Leefmilieu al op 4 oktober een andere locatie had geadviseerd: de Varkenmarkt of de Houttuinen. De Roobrug leek hen ongeschikt, maar ze waren te laat geweest want het voetstuk was al gestort. De Commissie was, begrijpelijk, niet blij met het  “terzijde schuiven” van hun advies.

onthulling standbeeld Dirk IV
Onthulling van het standbeeld van Dirk IV in het Hof door (links) minister G. van Aardenne en loco-burgemeester P. Janse op 29.10.1979 (De Dordtenaar)

Op 29 oktober werd het bijna nog warme, bronzen beeld dan ook in het Hof onthuld door de toenmalige minister van economische zaken, de Dordtenaar Gijs van Aardenne, in het bijzijn van loco-burgemeester Piet Janse.

Het stond nog geen dag op de Roobrug, gewoon op het trottoir tussen de voorbijgangers, of er werd een blik rode menie over uitgestort. Een dag later volgde een pot witte verf en er werd met diezelfde verf een hakenkruis op de helm geschilderd. Dirk stond op een  drukke plaats, op de route tussen enkele uitgaansgelegenheden (clubs en disco’s). De volgende weken en maanden zou het regelmatig raak zijn met het besmeuren van het kunstwerk. De gemeentewerklui vroegen zich elke maandag af wat ze nu weer van het beeld zouden moeten schrobben.

helm met hakenkruis
Hakenkruis op de helm en een pot witte verf over het standbeeld (De Dordtenaar 2.11.1979)

Intussen was de adviescommissie in de pen geklommen en had een protestbrief aan b&w en de Culturele Raad gestuurd over de wijze waarop de plaatsing van het standbeeld was gegaan. Als voor die taak opgericht gemeentelijk adviesorgaan, met architecten en kunstenaars als Andries Lugten, Henk Dicke en Henri van Nes als deskundigen in de gelederen, hadden ze verwacht eerder ingeschakeld te worden.  Ook de Culturele Raad was op 15 november “ernstig teleurgesteld” en vroeg zich af of b&w vond dat dit een correcte procedure was.  De gemeente verdedigde zich door te zeggen dat tijdgebrek de oorzaak van het niet of te laat inschakelen van de commissie was en dat men “voornemens [was zich] voortaan wel door de commissie te laten adviseren”. Dit bericht kwam trouwens pas 4 januari 1980 bij de Culturele Raad aan…

handen af van Dirk IV
Artikeltje in Dichter bij Dordt van 15.11.1979.

De buurt begon ook te klagen. De bewoners van de aanpalende havens, verenigd in de buurtvereniging ‘Stockholm-Bordeaux’ (genoemd naar twee tegenover elkaar aan de Wolwevershaven-Kuipershaven staande pakhuizen) vonden het besmeurde beeld “een aanfluiting”. In een brief aan b&w van eind september 1981 schreven ze dat het in die toestand veel door (buitenlandse) toeristen werd gefotografeerd. Dat leek hen niet echt een  reclame voor de stad. De voorzitter stelde voor het maar binnen te zetten, in het Stadskantoor bijvoorbeeld, om te voorkomen dat de “jeugdige nachtclubbezoekers” het “Dordrechts Lieverdje” bleven aanvallen. Daarnaast hadden diverse Dordtse kunstenaars al laten weten dat ze het beeld maar niks vonden. Via een kennis in Dordrecht waren die protesten trouwens ook bij de beeldhouwer terecht gekomen. Maar die werd pas ingeschakeld  toen men het schild van het beeld zaagde en liet verdwijnen.

beproevingen van Dirk IV
Artikel in Dichter bij Dordt nadat het schild van het beeld was afgezaagd (20.2.1981)

Intussen werd in november 1981 al vergaderd over het verplaatsen van het beeld en de bank verklaarde zich bereid de kosten daarvoor gedeeltelijk te betalen. De rest zou moeten komen uit het budget van Openbare Werken. De restauratie zou ook door de bank betaald worden. Het standbeeld werd van zijn plaats gehaald en Jan Haas maakte het schoon, bevestigde er een nieuw schild tegenaan en patineerde het beeld opnieuw.  De bewonersvereniging kreeg eind november bericht dat Dirk naar de Varkenmarkt zou gaan verhuizen. Maar zover was het nog lang niet. Het verdween na de schoonmaakbeurt en restauratie een hele tijd uit het zicht. Tot de directeur van Openbare Werken in augustus 1983 een briefje aan de secretarie schreef over wat hij met dat standbeeld, dat al een paar jaar op een opslagterrein lag, moest. Hij werd een paar weken van het kastje naar de muur gestuurd, tot er een beslissing van b&w kwam. Op korte termijn zou graaf Dirk herplaatst worden op zijn nieuwe locatie. De kranten meldden dat het op 25 september 1983 zover was.

Dirk Iv op locatie
Dirk IV op zijn nieuwe plek aan de Varkenmarkt, foto van ca september 1983. Het muurtje achter het standbeeld is inmiddels verdwenen (zie de banner bovenaan de blog).

Sinds die tijd heeft Dirrekie aan de rand van de Grote Markt gestaan. In het begin kreeg hij nog wel eens een gekleurde helm of baard en op zijn schild verschenen nog een tijdje allerlei symbolen, o.a. het anarchistenteken. Inmiddels is hij echter ingeburgerd en kan iedereen die hem tegen het lijf loopt (en dat valt niet mee, want de locatie is niet echt een toeristentrekker) lezen dat Dirk IV, graaf van Holland, vermoord is bij Dordrecht in 1049. Het is alleen jammer dat de beeldhouwer oorspronkelijk op de plaquette stond gebeiteld als Jan Maas en dat die M een beetje knullig is bijgewerkt tot een H.

Detail van de plaquette met de aanvankelijk fout gegraveerde achternaam van de beeldhouwer (eigen foto).
Detail van de plaquette met de aanvankelijk fout gegraveerde achternaam van de beeldhouwer (eigen foto).

 

 

 

 

 

 

(Wordt vervolgd)