Dordts mysterie

Dit blog moet er even tussendoor…

Toen ik iets meer dan een jaar geleden begon met het Apud Thuredrech blog nam ik als eerste onderwerp het lemma over de geschiedenis van Dordrecht in Wikipedia. U vindt het hier. Ik pakte gelijk maar de slordigheden aan die door de loop der jaren (misschien wel eeuwen) in de geschiedschrijving over het ontstaan van Dordrecht  waren verspreid. De reacties waren toen enthousiast. Ook had ik binnen een paar maanden een groep van meer dan 100 abonnee’s die me trouw volgden in mijn uitleg over Dordtse geschiedenis. Ik had niet de verwachting dat ik hiermee heel de Dordtse bevolking zou bereiken, maar hoopte toch op een soort uitstraling naar familie en vrienden van de abonnee’s.  Er zou een soort bestuiving kunnen ontstaan die langzaam wortel zou kunnen schieten.

Gedurende dat jaar heb ik ook enkele nogal controversiële zaken aangepakt die wel degelijk wat verder reikende gevolgen hadden dan alleen welwillende reacties van liefhebbers. Zo had mijn serie over Dordrecht en de gewetensvrijheid het effect dat ik met de wethouder in gesprek raakt en ik op 16 maart a.s. een gesprek heb met de directeur van de musea. Ook had mijn serie over wat nou de oudste stad van Holland was de nodige gevolgen in de lokale media. Daarentegen werd mijn stukje kritiek op een artikel in het huis-aan-huis-blad De Stem van Dordt niet door iedereen gewaardeerd. Men vond dat ik de schrijver en de geciteerde historicus te streng aanpakte. De historicus en de journalist reageerden beide en ik gaf hen wat gedachten terug die hun reacties bij me opriepen. Ik besloot het geheel met de aanbeveling aan de redacteur van de krant:

Ik denk ook dat als ze nog eens zo’n vraag krijgt over een middeleeuws onderwerp geen modern historicus om hulp moet vragen. Ze kan dan beter naar het archief stappen of bellen, een mediëvist raadplegen of mijn blog lezen.

Helaas; het was aan dovemansoren gericht.

Er bestaat een serie websites die zich richt op buurten in Nederlandse steden. Indebuurt.nl  heten ze en Dordrecht is één van die steden. De websites bevatten allerlei klein nieuws, zoals een kapotte trein die voor vertraging zorgt, een parkiet die is weggevlogen, de opening van een nieuwe ijswinkel, jubilerende marktkooplui, aankondigingen van straatopbrekingen, etc. Zoiets als die huis-aan-huis-bladen dus, maar dan digitaal. Ze werken zelfs samen met De Stem van Dordt. Niemand minder dan hoofdredacteur Karlijn Goorts van De Stem heeft er een soort column in, die Dordtse Mysteries heet. Daarin worden zulke onderwerpen behandeld als “waarom het Dolhuis Dolhuis heet”(het was een krankzinnigengesticht) of “hoe de Blindeliedengasthuissteeg aan haar naam komt” (er stond een gasthuis voor blinden) of “waar zijn de sporen 6 tot en met 14 op station Dordrecht” (historisch zo gegroeid).  Wat daar mysterieus aan is heb ik nog niet kunnen ontdekken, maar zo’n titel zal wel lekker bekken. De stukjes op de website verschijnen trouwens een paar dagen tot weken later ook in De Stem. En daar las ik gisteren het laatste artikel: “hoe Dordrecht aan haar naam komt”.

In de inleiding wordt weer gesproken over dat de naam in 1120 voor het eerst voorkomt toen geschreven werd over de dood van graaf Dirk IV in 1049. Tot zover OK. Misschien is dit zelfs wel ontleend aan mijn blog. Je kan toch hopen? Maar in de volgende zin gaat het al verkeerd, want:

“Of ze toen spraken over de rivier of over een zogenaamde nederzetting is niet duidelijk.  Daarom weten we eigenlijk tot op de dag van vandaag niet honderd percent zeker of de ‘stad’ Dordrecht (of moeten we zeggen Thuredrech) toen al bestond.”

Dan zijn we dus weer bij het falsum van 1064 (of ca 1145), u allen wel bekend, en niet bij het gedeelte van de Annalen van Egmond dat in 1120 door ‘hand C’ werd geschreven. Een ‘zogenaamde’ nederzetting? Niet duidelijk? En dat terwijl ik toch echt, vanuit de vertaling, had geschreven dat daaruit blijkt dat het zowel de naam van het water als het plaatsje was. Hoe duidelijk wil je het hebben? Dat het toen nog geen stad was is wel duidelijk, maar je kunt er wel degelijk van uitgaan dat er in 1049 een plaatsje van die naam lag op de plaats waar nu Dordrecht ligt. En in 1120 en 1145 was dat zeker het geval.

Wie beschrijft mijn verbazing dat daarna weer de historicus van modern Griekenland,  Kees Klok, aan het woord kwam.  Hij bracht in dat de bronnen uit die tijd erg ‘spaarzaam’ zijn (bedoelt hij zeldzaam?) en dat er veel veranderingen in het gebied zijn geweest. Daarom is het, volgens Klok, “niet precies duidelijk hoe Dordrecht aan haar naam komt”. In de krant is nog een ‘grapje’ dat historicus op de website maakte weggelaten: “Ze hadden toen helaas geen cassetterecorder (!) ofzo…” Waarschijnlijk ging dat voor het langzamere medium dat de krant is wat te ver of was het wat te oneerbiedig (of was het gewoon gebrek aan ruimte?).

Het volgende citaat van Klok luidt:

“Ja, we (!) gaan er ook wel vanuit dat het daar van afgeleid is. Maar of ze in die tijd al over de nederzetting spraken, blijft onduidelijk.”

Ik zou hier bijna cynisch van worden. Maar ik houd me in en schrijf hier alleen maar dat als men het in 1120 en in 1145 zo opschreef en daarmee suggereerde dat het respectievelijk in 1049 en 1064 al zo genoemd werd, je er wel van uit kunt gaan dat er ergens aan de Thuredrecht en de Merwede een plaatsje van die naam lag. Hoever moet je gaan om het nog beter te kunnen bewijzen?

Het artikel is dan ongeveer op de helft en dan is er nog steeds niet gesproken over hoe Dordrecht aan haar naam kwam, wat de titel toch aankondigt. Het dorp heet Thuredrech(t) maar waarom het zo genoemd wordt: niets. De naamsverklaring van Van Osta uit 1996 komt niet ter sprake en die staat nog wel in het Wikipedia lemma. Nee, dan begint een volkomen nieuw stuk dat het gaat hebben over “ wie nou de oudste stad van Holland heeft” (!). Vervolgens gaat het over de loco-burgemeester van Geertruidenberg die in 2014 (moet zijn 2012) Dordrecht voor de Rijdende Rechter  zou slepen omdat zijn stad oudere stadsrechten had dan wij. Beide steden hadden daar echter geen zin in. Afijn, u heeft er alles over kunnen lezen in het gelijknamige blog.

Mr. Frank Visser las in 2014 in een ander blog van mij dat het anders zat en zag wel in dat Geertruidenberg zou hebben verloren, maar had een wat flauwe uitspraak achter de hand gehad als Dordrecht onverhoopt toch bakzeil had gehaald. Geertruidenberg ligt tegenwoordig immers in Noord-Brabant en zo kwam hij uit op:

“Dordrecht is de oudste stad IN Holland, maar Geertruidenberg is de oudste stad VAN Holland.”

Wat natuurlijk van geen kanten klopt, want Dordrecht was al voor 1200 een stad met zijn eigen rechten etc. En we weten nu allemaal dat het krijgen van stadsrechten, hoe lang of hoe kort ook, niets zegt over het ontstaan van een stad. Wat doet dit onderwerp verder eigenlijk bij een artikel waarin de herkomst van de naam van Dordrecht aan de orde is? Het slaat nergens op.

Intussen is een ‘Dordts Mysterie’ nog steeds niet opgelost want er wordt niet eens op de in de kop gestelde vraag ingegaan, wordt er weer verwarring gewekt over het oudste voorkomen van de naam en doet een modern historicus foute uitspraken over een periode waar hij geen verstand van heeft. Soms vraag ik me wel eens af waarom ik dit eigenlijk doe…

In de media…

Sommige van mijn bloglezers zullen wel weten dat de serie over wie de oudste stad van Holland is nogal wat gevolgen heeft gehad.  Anderen hebben waarschijnlijk die, gematigde, ophef gemist. Ik praat ze hier even bij.

In het kader van het rondkijken in de media over dat onderwerp, kwam ik terecht op het blog van mr. Frank Visser, de voormalige Rijdende Rechter. Zoals u weet hebben zowel Dordrecht als Geertruidenberg afgezien van het voor deze rechter brengen van de kwestie, hoewel de vorige burgemeester van Geertruidenberg die uitdaging aan de onze had gedaan. Mr. Frank had inmiddels mijn stukje uit 2014 in mijn ander blog gelezen en dat had hem ervan overtuigd dat Dordrecht, als ze op de uitdaging was ingegaan, had gewonnen en de oudste stad van Holland was geworden.

frank visser
Mr. Frank Visser (foto ANP).

Om beide steden zich niet al te triomfantelijk of zielig te laten voelen, had hij een beetje vergoelijkende uitspraak verzonnen:  

“Dordrecht is de oudste stad van Holland, maar Geertruidenberg is er niet minder mooi om.”

Natuurlijk reageerde ik daarop, maar ik meldde het ook even op mijn Facebook pagina’s en naar een serie vrienden en kennissen in het Dordtse culturele en journalistieke leven. Met name de laatste groep ging erop in. De Dordtse media en het AD besteedden er in hun publicaties en op internet aandacht aan. In Oud Dordrecht, het tijdschrift van de historische vereniging van dezelfde naam, zou Gert van Engelen een vervolg maken op de stukken die hij daarover al had geschreven. Ben Corino, van het programma Studio De Witt van RTV Dordrecht, ging nog wat verder en mailde me of ik het zag zitten om live op de radio in discussie te gaan over het onderwerp. Met de burgemeester van Geertruidenberg. Dat zag ik inderdaad wel zitten. Zaterdagmorgen 6 augustus om half twaalf zat ik dus voor de microfoon. Maar niet tegenover de burgemeester… Die kon niet en had een wethouder afgevaardigd. Echter niet in levende lijve, maar via de telefoon.

henk op de radio
Henk op de radio (foto Leo Stolk)

Ben vroeg ons om in anderhalve minuut uit te leggen waarom onze stad de oudste van Holland was. De wethouder mocht eerst. De man had echter niets te zeggen en verwees naar de stadshistoricus Bas Zijlmans als deskundige, want hij had er zelf geen verstand van. Verder had hij het erover dat de Biesbosch een wereld natuurpark moest worden. Hij had ook geen behoefte om zelf die discussie te gaan voeren, want dat kon hij niet. Ik heb echter de u inmiddels bekende argumenten laten horen. Afijn, u kunt het hier horen. 

Vervolgens werden we gevraagd of we mee wilden doen aan een openbare discussie over dit onderwerp, maar dan op tv. De wethouder kon daar zo niet over beslissen en moest in september eerst met b&w over in gesprek, maar ik heb volmondig ja gezegd.

Toevallig was interviewer/cameraman Fokko van der Straaten van RTV Dordrecht ook aanwezig en die heeft van de gelegenheid gebruik gemaakt om me ook nog eens voor tv te interviewen. Dat kunt u hier zien. 

logo gberg
Het logo van de gemeente Geertruidenberg.

Omdat de radio-uitzending nogal kort was, had ik niet de primeur kunnen lanceren over dat Geertruidenberg ook al voor het verwerven van het ‘stadsrecht’ van 1213 stad was. Niet zo lang ervoor als Dordrecht weliswaar, maar toch wel een jaar of zes. Zoals u hier heeft kunnen lezen. Gek genoeg is daar door niemand verder op ingegaan. Ook niet uit Geertruidenberg en ook niet toen ik het in mijn blog had gezet. Dat vond ik wel een beetje gek.

Een paar dagen later werd op RTV Dordrecht het historisch debat aangekondigd (en de primeur nog eens genoemd: weer geen reactie), met als nieuwtje dat het in het Biesbosch museum in Werkendam gehouden zou worden. Het zal wel oktober-november worden. Zodra er meer bekend is, wordt dat ook hier doorgegeven.

Mr. Frank Visser reageerde een beetje langzamer, maar had eigenlijk wel zin om er nog eens een uitzending aan te weiden. In Dordrecht bleek men echter niet van plan hem in te schakelen (“Bangerikken” noemde Visser hen). Wat Geertruidenberg wilde bleef onduidelijk, die wachten waarschijnlijk het debat af. Maar mr. Frank Visser abonneerde zich op dit blog en ik ben eigenlijk wel benieuwd of hij nu nog meer overtuigd is van de ouderdom van Dordrecht als stad.

Het onderwerp is inmiddels afgerond en ik wacht gewoon verdere ontwikkelingen af. Wat ik hierna ga behandelen weet ik nog niet. U mag ook zelf suggesties doen over Dordtse middeleeuwse onderwerpen, dan kijk ik of daar wat mee te doen is. Het is hier nogal druk en over niet al te lange tijd ga ik op vakantie, dus ik weet niet of dat binnenkort nog gaat gebeuren. Maar ik ga verder met het blog, dat is een ding dat zeker is.