Feest van de vrijheid

Soms denk ik wel eens: waar doe ik het voor? In de periode oktober tot en met december 2016 heb ik proberen aan te tonen dat die eerste vrije statenvergadering niet de eerste en ook niet een vrije statenvergadering was. Hij was ook niet bedoeld om de Nederlandse vrijheid te doen uitbreken en het was zeker niet de bedoeling dat er na afloop een nieuwe staat zou ontstaan. Er moesten maatregelen genomen worden om de Spanjaarden, als ze terugkwamen om de rebellie van de Hollandse en andere steden te bestraffen, van repliek te dienen. Daarvoor moest aan de prins van Oranje, die klaar stond om een inval in de zuidelijke Nederlanden te doen, veel geld overgemaakt worden. Daarvoor ook moesten in Holland zelf de nodige defensieve maatregelen genomen worden. En, oh ja, er moest nog wat met de katholieken, maar dat had geen haast.

Er kwam allemaal niks van terecht. Het geld was weggegooid want de prins werd teruggeslagen en zijn troepen plunderden, zonder dat hij ze tegenhield, van de weeromstuit de nodige steden en dorpen omdat ze niet genoeg geld kregen. Alva kwam terug en moordde vier steden uit voor zijn leger bij Alkmaar op zijn donder kreeg. De voor de Hollandse verdediging aangestelde generaal was een wrede machtswellusteling die zich niet ontzag katholieken te martelen en af te maken. En de andere katholieken? Tja. Abten en gardiaans werden opgesloten, monniken werden weggejaagd of vermoord en nonnen verkracht door de geuzen, kerken werden leeggeruimd en geplunderd en in beslag genomen door calvinistische dominees die de katholieken binnen een paar jaar uitsloten van deelname aan het maatschappelijk leven en van hen tweederangs burgers maakten.

Hoe bedoel u: In 1572 begon de vrijheid in het Hof van Dordrecht?

Als je met ‘hindsight’ terugkijkt op die gebeurtenissen kun je zeggen dat de inname van Brielle op 1 april 1572 het nodige in beweging heeft gezet: een opstand tegen het bevoegd gezag. Op den duur leidde die opstand  tot een oorlog die na een hoop ellende na 80 jaar gewonnen werd. Het was ook de oorzaak van het afzweren van de wettige vorst, Filips II van Spanje, in 1581 en het uitroepen van een Republiek in 1588, maar dat de basis daarvan in Dordrecht werd gelegd: nee. Het was als het gefladder van een mot om een kaars dat op den duur, naast allerlei ander gefladder, deel uitmaakte van een stuk geschiedenis. Er is daar niks begonnen, behalve een mislukking. Zeker voor de vrijheid van meningsuiting en religie van het grootste deel van de bevolking, dat nog gewoon katholiek was, werd het een totale afgang. Pas in de loop van de 17e eeuw zouden de zwarte dominees de nodige burgers dwingen het Ware Geloof aan te nemen, met veel dreigementen over hel en verdoemenis, en zijn we een min of meer protestant land geworden. Het is dat het in de Gouden Eeuw verdiende geld een hoop goed maakte (maar niet voor iedereen!), maar dat de Nederlanden een open en vrije samenleving werden waar de rechten van iedereen vastlagen, nee. Pas in 1839 ontstond er hier een tamelijk  geordend land dat in 1848 een grondwet kreeg. Wel moesten gewone mensen en vrouwen nog een hele tijd wachten voor ze democratisch mochten stemmen en dan nog… Hoe groot is de opkomst bij moderne verkiezingen? Hoe vrij zijn we met onze werkdwang, verzekeringen en hypotheken?

feest vrijheid
De Stem van Dordt, 5.7.2017

Ik heb destijds ook mijn afkeer en schaamte geuit over de toestand in 2015 toen de koning en koningin een onzin tekst ondertekenden. Dat werd me niet in dank afgenomen. Diverse cultuurbobo’s hier in de stad voelden ziich nogal op hun lange tenen getrapt. Van enkelen van hen kreeg ik onomwonden te horen dat ze niks aan de huidige opstelling van het museum in het Hof zouden doen; te duur, te moeilijk en ik had toch ongelijk. En dan gaat er nu dus een jaarlijks terugkerende herdenking van start. Het ‘feest van de vrijheid’ wordt het in de krant genoemd en het gaat op woensdag 19 juli gebeuren. In en om het Hof. Het programma liegt er niet om: de burgemeester in sede vacante opent het feest dat om 5 uur begint met een picknick en een barbecue in de Kloostertuin (zie foto bovenaan; de Statenzaal ziet u rechts naast de boom). En dan komt het: “bezoekers krijgen de vrijheid (!) om met kleden bezit te nemen van de tuin, te luisteren naar muziek, liederen en voordrachtskunst”. Is het dat waar 80 jaar (nou ja…) voor is gevochten? Dat je op een kleed al etend en  drinkend naar muziek kan luisteren? Wie verzint zoiets?

Maar dat is nog niet alles: ook Herman Pleij zal “het woord richten tot het publiek” . Onze nationale historische hofnar zal “plei(j)tbezorgen” voor het belang van Het Hof van … (ik kan het niet uit mijn toetsenbord krijgen!).  Bovendien zal vanuit het Platform Dordtse Kerken in het kader van “de geloofswaarden en onze vrijheid van nu” op het plein een hagepreek gehouden worden. Een wat? Een hagepreek! U weet wel: een preek in de open lucht uit de tijd van de vervolging van protestanten (met name in 1566 en een paar jaar erna), zoals er in of bij Dordrecht nooit één heeft plaatsgevonden. Daar is in 2015, toen die plannen er ook al waren, nogal wat protest tegen gekomen. Maar het ging toch door. En nu dus ook. De grote verrassing is echter dat degene die de preek houdt de rooms-katholiek pastoor Tjeerd Visser is. In het eerste krantenstukje van 5 juli jl en op de website stond die naam nog niet. Gisteren 12 juli dus wel  en mijn broek zakte af. 

Een katholiek gaat voor tijdens een hagepreek waarbij, historisch gesproken, door de calvinistische dominees de ‘roomse santenkraam’ als afgodendienst werd neergezet en in alle openheid de paus tot afgezant van de duivel werd benoemd. Ik weet dat het aanleren van historisch besef met de manier waarop in Nederland geschiedenis wordt onderwezen het zwaar heeft, maar dit geloof je toch niet. Moet kunnen, zal Pleij ongetwijfeld zeggen. Ik vraag me echt af of men een gaatje in zijn hoofd heeft, hier in Dordrecht.

Voorzitter van genoemde Platform, mijn goede kennis Hans Berrevoets, becommentariseerde in het laatste krantenartikel nog even de hagepreek. “Toen op de eerste Vrije Statenvergadering van 19 juli 1572 werd door twaalf Hollandse steden in Dordrecht gekozen voor een strijd voor de vrijheid van geloof en vrijheid van geweten”. Dat is niet waar, maar Hans heeft waarschijnlijk mijn blogs niet (goed) gelezen. Hij vervolgt: “Stadhouder Willem van Oranje kreeg de leiding (dat kreeg hij niet, die had hij al; hij werd er alleen in bevestigd). De hagenpreek anno 2017 is daarom kerkelijk breed van opzet zijn (! Ik citeer letterlijk…). In juli 1572 werd de katholieken het zwijgen opgelegd (dat was inderdaad het waarschijnlijk niet bedoelde effect…). Daarom zal het thema van de hagenpreek ook vrijheid van godsdienst zijn.”  Met andere woorden: de roomsen krijgen de kans om wat terug te zeggen?

Hagenpreken waren stiekem in de open lucht gehouden kerkdiensten van vervolgde protestanten. Katholieken hebben zich, bij mijn weten, in de tijd dat hun geloof verboden was er nooit aan gewaagd. Zij trokken zich terug in schuren en op zolders om daar in het verborgene missen op te dragen. Dat heeft nog heel lang geduurd. Pas halverwege de 19e eeuw kregen ze echte godsdienstvrijheid, dus nadat we hier in 1848 een grondwet hadden gekregen. Daarna is er in Nederland een soort vrijheid van geweten en religie gekomen, waar we nu nog van profiteren. Eh… sommigen van ons dan, want de heren populisten weten nog wel een paar religieuze uitingen die eigenlijk verboden zouden moeten worden.

Begrijp me goed: ik ga echt niet zitten roepen dat dat Feest van de Vrijheid verboden zou moeten worden. Men doet maar. Maar ik zou willen dat de historische context geen geweld wordt aangedaan, want van de motivatie deugt geen steek. En hoe bobo’s  als Pleij en Visser zullen gaan draaien om het toch een glimp van relevantie te geven wil ik ook niet horen. U zult me die woensdag dan ook niet in de buurt van het Hof zien. Maar als u dan toch wel  gaat houdt dan in de gaten dat de vrijheid van godsdienstbeoefening en die van het democratische Nederland niet in 1572 in Dordrecht zijn begonnen

Dordrecht en de gewetensvrijheid 1

geuzenschip

Ik wijk, na een periode van vakantie en drukte, even af van mijn middeleeuwse geschiedenis van Dordrecht. Het is, denk ik, belangrijker even de aandacht te vestigen op wat diverse cultuurbobo’s in de stad met de geschiedenis uithalen. Ik vind het verkeerd dat er toeristen gelokt worden met valse feiten. Er wordt geschiedvervalsing gepleegd in het kader van Dordrecht Marketing en dat kan ik, als historicus, niet over mijn kant laten gaan. Vandaar…

Ik kwam pas eind 1973 in Dordrecht wonen, maar kwam er na mijn schooltijd in de jaren 60, wel al regelmatig sinds 1970. Ik heb dan ook bewust de viering van 400 jaar ‘Eerste Vrije Statenvergadering’ (voortaan EVS).  in 1972 meegemaakt. Voor degenen die niet weten wat dat is, even een kort stukje informatie. Tussen 19 en 23 juli 1572 werd er in Dordrecht een buiten de Spaanse overheerser om bij elkaar geroepen bijeenkomst van de Staten van Holland (dus alleen dat gewest…) gehouden, waar de opstand tegen de hertog van Alva het belangrijkste punt op de agenda was. Dat feit wordt in Dordrecht al vele jaren gevierd. Toen, in 1972, werd dus extra uitgepakt.

deeg en degel
Plaatje van drukkers uit de strip van Pat Andrea en Ruud Ringers, Tussen deeg en degel.

Er was een tentoonstelling in de Augustijnenkerk, een wetenschappelijk symposium, een optocht, een bezoek van de geuzen uit Den Briel (met nep driemastschip), er kwam een stripverhaal van Pat Andrea uit, de winkeliers hadden hun etalages thematisch versierd en stonden in ‘historische’ kostuums in de deuropening en er trouwde een paar in ook zo’n soort kostuum. Dat paar bleek overigens onlangs nog steeds gelukkig getrouwd te zijn, wat wel weer leuk was. Ik weet nog dat ik nogal gemengde gevoelens over dat evenement had, maar dat had meer te maken met het gegeven dat het voornamelijk apies kijken was. Er was geen enkele deelname uit de bevolking (behalve misschien van de middenstanders, maar ook bij hen deed lang niet iedereen mee) en ik vond het nogal een elitaire aangelegenheid. Het geheel werd geopend door koningin Juliana, dus het het had nogal een prestige en dat tekende eigenlijk het hele evenement.

Dordrecht heeft dus wat met dat jaar 1572. In het nieuwe museum in het Hof van Nederland (een volkomen foute naam, maar dat is wat anders…), dat op Koningsdag 2015 spectaculair door de koning en koningin werd geopend, wordt veel aandacht besteed aan de EVS. Die vergadering was, volgens de lokale cultuurbobo’s, “een rebelse daad”, die tot gevolg had dat in Dordrecht “de basis werd gelegd voor het Nederland van nu”. Zo staat het ook op de website van het museum.

film evs
Scene uit de film over de EVS die in het Hof wordt vertoond.

Er wordt zelfs een film vertoond over die gebeurtenis, waarin allerlei acteurs met aangeplakte baarden en vaag zestiende-eeuwse kleding de vergadering naspelen. De eerste keer dat ik hem zag moest ik erg lachen, maar later verging me dat wel. Er werd namelijk van alles aan die vergadering opgehangen wat er niet aan hoort. Het gaat zelfs zover dat er inmiddels gesproken kan worden van geschiedvervalsing. De dubieuze leuzen vliegen je in de website en het museum om de oren: “het begin van een vrije staat”, “Beleef het ontstaan van Nederland”, “het Hof van Dordrecht (!), waar Nederland begon”, “waar de onafhankelijkheid van Nederland werd uitgeroepen”, “uit Dordrechts durf werd een natie geboren”, en nog meer van dat moois. Daarnaast hangt de term “het begin van de democratie” er in de lucht en wordt er veel aandacht besteed aan de tegenwoordig zo gewaardeerde gewetensvrijheid die tijdens die vergadering zou zijn uitgebroken. Het koninklijk paar tekende daarvoor tijdens de opening een verklaring,  bestaande uit een vertaling van de notulen uit 1572, onder het motto: “In 1572 werd in dit gebouw de basis gelegd voor een onafhankelijk land. Waar je vrij bent om te denken wat je denkt, te geloven wat je gelooft en te zijn wie je bent. Vrijheid en tolerantie horen bij Nederland, daar teken ik voor!” Iedereen kan nog steeds op de website van het museum dit stuk ondertekenen.

Al in 2013 verscheen er een artikel in het digitale tijdschrift Dordrecht Monumenteel  (als u zich registreert op de website kunt u het zelf lezen in het archief van het tijdschrift) waarin de schrijver, Herman van Duinen, concludeert dat die durf en het uitroepen van de onafhankelijkheid van de Republiek in 1572 een fictie zijn. Dat heeft het museum er niet van weerhouden op de ingeslagen weg voort te gaan en die fictie op allerlei manieren in stand te houden. Alleen in het bijzonder mooi vormgegeven boek van het museum wordt de zaak wat genuanceerd. Recent werd op de Facebook pagina nog aandacht besteed aan een ander deel van het museum dat De Overtuiging wordt genoemd. Er staat daar letterlijk: overtuigingIk wil in mijn blog de middeleeuwen een keer loslaten en even in de zestiende eeuw duiken om wat zaken recht te zetten. Onder andere dat gewetensvrijheid geen uitkomst van de EVS was. Natuurlijk is het niet de bedoeling een heel college te geven over het begin van de 80-jarige oorlog (1568-1648), maar als u meer over die eerste fase tussen 1568 en 1572 wilt weten kan ik u een paar mooie, maar dikke (en dus niet goedkope…) boeken aanraden. Het eerste is van Petra Groen, red., De Tachtigjarige Oorlog. Van opstand naar geregelde oorlog 1568-1648 (Amsterdam 2013, 496 pagina’s). Dat is het boek met de meest recente onderzoeksgegevens die door historici de laatste jaren zijn verzameld. Goed te lezen, luxe uitgegeven, maar pittig van stof. Persoonlijker en zeer leesbaar is het dikkere boek van Ronald de Graaf, Oorlog, mijn arme schapen. Een andere kijk op de Tachtigjarige Oorlog 1565-1648 (Franeker 2004, 686 pagina’s). Hij behandelt ook de gevolgen van de opstand voor de gewone man en heeft handige jaartallenlijsten en veel kaartjes.

omslag 1
Omslag Tachtigjarige Oorlog
schapen
Omslag: Oorlog, mijn arme schapen

Wordt vervolgd